ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤਿੰਨ ਵਡਿਆਈਆਂ ਕਰਕੇ ਇਕ ਵਿਲੱਖਣ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ:
(1). ਪਹਿਲੀ ਇਹ ਕਿ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਛੇ ਹਜ਼ਾਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ 13ਵੀਂ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਦਸਵੀਂ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਤੇ ਸਰੀ ਅਤੇ ਐਬਸਫੋਰਡ, ਬੀ. ਸੀ., ਵਿੱਚ ਚੌਥੇ-ਪੰਜਵੇਂ ਨੰਬਰ ਤੇ।
(2). ਦੂਜੀ ਵਡਿਆਈ ਇਸਦੇ ਫੈਲਾਉ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ।
(3). ਤੀਜੀ ਵਡਿਆਈ ਇਸਦੀ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਤੁਰੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕੋਈ 6000 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਵਾਂ ਨੰਬਰ ਹੈ। ਕੋਈ 150 ਲੱਖ ਲੋਕ, 125 ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਗੋਰੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਵੀ ਸਰੀ ਅਤੇ ਵੈਨਕੂਵਰ (ਕੈਨੇਡਾ) ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹੇਗੀ ਪਰ ਰਹੇਗੀ ਮੰਜੇ ਤੇ ਲੰਮੀ ਪਈ। ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੰਦ ਰੱਖਣ ਤੇ ਕੌਮਾਂ ਮਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਕਵੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ:
ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਵੋਗੇ, ਕੱਖਾਂ ਵਾਂਗੂ ਰੁਲ ਜਾਵੋਗੇ।
ਪੰਜਾਬ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਅੱਜ ਇਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ, ਹਰ ਪਿੰਡ, ਅਤੇ ਹਰ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਕੂਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤਵੱਜੋ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਵੀ ਤਾਂ ਅਗਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪਹਿਲੀ ਕਲਾਸ ਤੋਂ ਨਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ। ਅੱਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਹਿਲੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦਸਵੀਂ ਤੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਦੇਖਣਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਤਰੱਕੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਕਹਿਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋਰ ਤੇ ਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਹੋਰ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਅੱਜ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਹ ਬੱਚੇ ਸਕੂਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਕਨੂੰਨ ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਤਾਂ ਹੀ ਵਧ ਫੁੱਲ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇ ਆਪਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀਏ, ਸੁਣੀਏ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹੀਏ। ਜੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਕਿਉਂ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ ਪਨਾਹ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਾਂ? ਅਸੀਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ, ਕਿਉਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਬੰਦ ਪਈਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ? ਮੈਂ ਇਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ:
“An acquaintance of the literature of a society or a country is of prime importance for the understanding of that society or country, because the consciousness of the soul of a society or country gets reflected in its literature also." History is witness to the authenticity of this statement. Countries have followed the direction determined by the flow of their literature. Every nation needs literature of high quality for its own uplift. As literature of a country attains new heights, the country also develops. We must pay great attention to the literature of our country. If we do not create new literature to meet the requirements of the contemporary issues and situations, all of our efforts will fail and our work will prove unstable.
ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਇਕ ਔਰਤ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, ''ਭੈਣ ਜੀ ਇਹ ਲਿਖਾਰੀ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਇਸ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਛਪੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਕ ਜਾਣ। ਕੰਮਾਂ ਧੰਦਿਆਂ ਤੇ ਤਾਂ ਹਰ ਵੇਲੇ ਲੋਕੀ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਹੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਵੀ ਭੈਣ ਜੀ ਕਨੇਡਾ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜਾਣਦੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀਆਂ ਜਾਬਾਂ ਤੇ ਨਾ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ?''
ਬੇਸ਼ੱਕ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਹੀ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਸਿੱਖ ਲੈਣ ਤਾਂ ਕੀ ਹਰਜ ਹੈ? ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਉੱਚੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਾਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਅੱਜ ਕੱਲ ਬਹੁਤ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਮੇਰੀ ਨਵੀਂ ਕਿਤਾਬ, 'ਦਹਿਸ਼ਤ 1947' ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਇਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਣ ਲਈ ਲੈ ਕੇ ਗਈ। ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੋਸਤ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦੇਣਗੇ ਕਿ ਮੈਂ 45 ਸਾਲ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਮਹੌਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਸਿਖਾ ਕੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਭੁੱਲੀ ਨਹੀਂ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ ਲੱਗਿਆ ਜਦੋਂ ਦੋਵੇਂ ਮੀਆਂ ਬੀਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ''ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ । ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ, ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਆਵੇਗਾ।"
ਮੈਂ ਵੀ ਕਿਹੜੀ ਘੱਟ ਸਾਂ, ਝੱਟ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, ''ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੜ੍ਹੀ ਸੀ, ਤੁਸੀਂ?"
''ਪੜ੍ਹੀ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ, ਪਰ ਭੁੱਲ ਗਈ ਏ। ਥੌਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਨਾ ਬਰਜਿੰਦਰ ਜੀ, ਅੱਜ ਕੱਲ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।" ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਆਉਣੀਆਂ ਸਨ ਪਰ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਤਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ।
ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੋ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਬੋਲਾਂਗੇ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਂਗੇ ਤਾਂ ਕੌਣ ਇਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖੇਗਾ? ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੈਂ ਦੇਖੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਪਰ ਕਿਉਂ?
ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਬੀ. ਸੀ. ਸੂਬੇ ਦੇ ਐਮ. ਐਲ. ਏ. ਸੂਅ ਹੈਮਲ ਅਤੇ ਬਰੂਸ ਰਾਲਸਟਨ ਦੋਵੇਂ ਸਾਈਮਨ ਫਰੇਜ਼ਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਸਰੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੈਨਕੂਵਰ ਦੇ ਮੇਅਰ ਸੈਮ ਸਲੀਵਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਨੌਨ-ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ ਰਹੇ ਹਨ।
ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ 30 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਵਾਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਔਰਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਤਰਲੇ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਗਾਹਕ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਕੋ ਹੀ ਰਸਤਾ ਸੀ ਕਿ ਬੈਂਕ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲ ਅਤੇ ਸਮਝ ਸਕਣ। ਮੈਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਸੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਕੰਮ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਐਨਾ ਸ਼ੌਕ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੀਆਂ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹ ਸਕਦੇ। ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ''ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ, ਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣੀ ਆਉਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ।"
ਸਕੂਲ ਮੇਰੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਦਿਨ ਇਕ ਮਾਤਾ ਜੀ ਆਏ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ''ਬੇਟਾ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਟੈਕਸੀ ਬੁਲਾਉਣ ਜੋਗੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੀ ਸਿਖਾ ਦੇ, ਰੱਬ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਕਰੂ।" ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਧੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਪਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੈ।
ਇਕ ਵਾਰੀ ਡੇਵਿਡ ਲੈਟਰਮੈਨ ਦੇ ਸ਼ੋਅ ਤੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਯੂਰਪੀਅਨ ਫ਼ਿਲਮ ਸਟਾਰ ਦੀ ਇੰਟਰਵੀਊ ਸੀ। ਡੇਵਿਡ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ''You have an accent." ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਉਹ ਫ਼ਿਲਮ ਸਟਾਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “Yes. That shows I speak more than one language and you speak only one. Isn’t it a shame?”
ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਵਲ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬੀ ਛੱਡ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵੱਲ ਝੁਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾ ਤਾਂ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦਿਵਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਿੱਚ ਮਾਣ ਦਿਵਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਿੰਨੇ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਪਾ ਕੇ ਰੱਖਾਂਗੇ ਤੇ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਨਾ ਘਰ ਦੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਘਾਟ ਦੇ ਰਹਾਂਗੇ। ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਵੀ ਗੁਆ ਬੈਠਾਂਗੇ। ਜਿਸ ਕੌਮ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਕੌਮ ਵੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਖਤਮ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਮੈਂ CESO ਵਲੋਂ ਵਲੰਟੀਅਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਸਾਊਥ ਅਮੈਰੇਕਾ ਦੇ ਇਕ ਦੇਸ ਗਾਈਆਨਾ ਗਏ ਸੀ। ਗਾਈਆਨਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ 55% ਲੋਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹਨ। ਇਹ ਲੋਕ ਕੋਈ 150 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉੜੀਸਾ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਤੋਂ ਡੈਨਚਰ ਲੇਬਰ ਲਈ ਬੁਲਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਗਾਇਨੀਜ਼ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਹਨ ਪਰ ਲਿੰਗੂਇਸਟੀਕਲੀ ਉਹ ਗਾਇਨੀਜ਼ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਕਰੀਉਲ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਇੰਗਲਿਸ਼, ਫਰੈਂਚ, ਪੋਰਚੂਗੀਜ਼, ਅਤੇ ਐਮੇਰਿੰਡੀਅਨ ਦਾ ਮਿਲਿਆ ਜੁਲਿਆ ਕੌਨਕੌਸ਼ਨ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਣਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਕ ਇਕ ਨਵੀਂ ਕੌਮ ਬਣ ਗਈ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹੀ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਰ ਜਾਣ ਨਾਲ ਉਹ ਕੌਮ ਵੀ ਮਰ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਇਕ ਨਵੀਂ ਕੌਮ ਅਤੇ ਇਕ ਨਵੀਂ ਭਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਰਨ ਨਾਲ।
ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਬੜੇ ਹੀ ਫ਼ਖ਼ਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ - ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮੈਰੇਕਾ, ਗਰੇਟ ਬਰਿਟਨ, ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਕਈ ਲੋਕ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ:
PLEA has been trying to raise awareness of the importance of the Punjabi language for our future generations in Canada. Among the difficulties faced in this regard are the lack of locally trained Punjabi teachers, the multimedia teaching resources, text books and teaching aids. And then there is the problem of convincing parents, students and in a way, the community, that learning Punjabi, especially at a school level, is eventually beneficial to the whole community.
ਚੀਨੀ ਲੋਕ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਚਲੇ ਜਾਉ ਜਾਂ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਚਲੇ ਜਾਉ ਉਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੀ ਬੋਲਦੇ ਸੁਣਨਗੇ। ਵੀਕਐਂਡਜ਼ ਤੇ ਉਹ ਹੈਰੀਟੇਜ ਲੈਂਗੂਏਜ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਆਪ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਲਾਸ ਮਿਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮਾਂ ਜਾਂ ਬਾਪ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਮਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਭਾਸ਼ਾ ਸਿੱਖਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਇਰਦ ਗਿਰਦ ਰਹਿਣ। ਮਾਂ ਬਾਪ ਲਈ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣ। ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਰੀ ਅਤੇ ਐਬਸਫੋਰਡ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬਾਪ ਹਨ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਘਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮਹੌਲ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਚੰਗੇ ਅਧਿਆਪਕ ਲਗਾਏ ਜਾਣ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਸਿਖਾਉਣ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਂ ਬਾਪ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਸੁਣਕੇ ਧੰਨ ਧੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਬੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਸਿੱਖਦੇ। ਵਧੀਆ ਟਰੇਂਡ ਟੀਚਰ, ਵਧੀਆ ਮਹੌਲ ਤੇ ਸਟੈਂਡਰਡ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੋਣ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਲਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਸਿੱਖਣਗੇ।
I teach English to non English speakers. In our schools we have all the facilities, like new books, trained teachers, teacher’s aids, DVDs and computers, this makes it easier to teach and learn English. We should ask our governments to financially support our Punjabi teaching programs.
1963 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕੈਨੇਡਾ ਆਏ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਦੀਆਂ ਜਮ ਪਲ ਲੜਕੀਆਂ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕਰਦੀਆਂ ਦੇਖੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਵਾਕ ਵੀ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਮੇਰੀ ਮਾਸੀ 1937 ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਆਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਉਹੀ ਇਕ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਔਰਤ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣੀ ਪੜ੍ਹਨੀ ਸਿਖਾਈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਾਰਮੋਨੀਅਮ ਤੇ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਨੇ। ਉਸ ਵਕਤ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਨ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਮਰਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ।
ਸਾਡੇ ਮੀਡੀਆ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮਾਡਲ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਰੇਡੀਓ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਚੰਗੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਮੀਡੀਆ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਨਾ ਤਾਂ ਠੀਕ ਪੰਜਾਬੀ ਹੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਠੀਕ ਇੰਗਲਿਸ਼। ਇਕ ਰਲੀ ਮਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸੁਣਕੇ ਬੱਚੇ ਘਬਰਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵਧਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਸਾਰੇ ਵੈਨਕੂਵਰ ਜਾਂ ਸਰੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਦੁਕਾਨ ਨਹੀਂ ਜਿੱਥੋਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਟਰੇਚਰ ਜਾਂ ਟੈਕਸਟ ਬੁਕਸ ਖਰੀਦ ਸਕੀਏ। ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਟਕੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ। ਜੇ ਕੁਝ ਬੱਚੇ ਲਿਖ ਵੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਊਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਰੈਕੋਗਨੀਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਰਾਈਟਿੰਗ ਦੇ ਕੰਪੀਟੀਸ਼ਨ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵਧਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਥੇ ਪੰਜਾਬੀ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀਆਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀਆਂ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਰਾਈਮਿੰਗ ਅਤੇ ਥੀਸੌਰਿਸ ਵਰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਚੰਗਾ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਣ ਲਈ ਰੀਸਰਚ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਮਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ। ਪਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਟੀ.ਵੀ. ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੇ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮੈਟੀਰੀਅਲ ਹੈ - ਕਹਾਣੀਆਂ, ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਲੇਖ, ਉਰਦੂ ਮੁਸ਼ਾਇਰੇ, ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ। ਬੱਚੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਪਾਸ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਚੈਟ ਲਾਈਨ ਲਈ ਵਕਤ ਹੈ ਪਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਗਰਾਮਰ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੰਗਲਿਸ਼ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੋ ਅਲੱਗ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਹਨ, ਦੋਹਾਂ ਦਿਆਂ ਵਾਕਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੋ ਬੱਚੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜੰਮੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਗਰਾਮਰ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਜੇ ਮਾਂ ਬਾਪ, ਅਧਿਆਪਕ, ਵਲੰਟੀਅਰ, ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲੈਣ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਦੇਸਾਂ-ਬਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਉੱਚਾ ਸਥਾਨ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Friday 30 March 2012
Tuesday 27 March 2012
ਖ਼ੁਦ ਅੱਤਵਾਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ
ਭਾਈ ਰਾਜੋਆਣਾ ਬਾਰੇ ਬੀਬੀ ਕਮਲਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਾਚੀ-ਮਾਸੀ ਨੇ ਹੀ ਪਾਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਪਿੰਡ ਹੇਰ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂਸਰ ਸਿਧਾਰ ਕਾਲਜ 'ਚ ਬੀ. ਏ. 'ਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਪਿਤਾ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਣ ਤੇ ਵਿਚੇ ਹੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਕੇ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਕਮਾਂਡੋ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਮਨੁੱਖੀ ਬੰਬ ਬਣੇ ਭਾਈ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ਜੈ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਨਾਲ ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਕਤਲਕਾਂਡ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਰਹਿੰਦੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਟੇਨਗੰਨ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਵੱਡੇ ਅਸਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਕੇ ਦੇਵੇ। ਬੀਬੀ ਕਮਲਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਵਾਰਦਾਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਵਿਊਂਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੱਕ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਪਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ
ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਸਬੰਧੀ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਫਾਂਸੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਿਥੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ, ਉਥੇ ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਸਬੰਧੀ ਕਈ ਵਿਵਾਦ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ: ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ 'ਚ ਬੋਲਦਿਆਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ 'ਚ ਇਹ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕੇਸ 'ਚ ਕਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਖਾਮੀਆਂ, ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਤੇ ਅੜਚਣਾਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਤਾਮੀਲ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਹਿ ਕੇ ਕਰਨੀ ਅਸੰਭਵ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਹੋਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ ਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਣਗੇ।
ਇਸ ਕੇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਈ ਭਾਵੁਕ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਤਕਨੀਕੀ ਆਧਾਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਠੀ ਸਮੁੱਚੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖ ਮਨਾਂ 'ਚ ਮੁੜ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮਰਹੂਮ ਸ: ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਹੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਪਟੀਸ਼ਨ ਜਾਂ ਅਪੀਲ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਸਮਰੱਥਨ ਕਰਨਗੇ। ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਚਾਹੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਸਮੁੱਚੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਨਰਮ ਰਵੱਈਆ ਹੀ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸ: ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਸਮੂਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਅਮਨ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਵੱਡਾ ਸੰਤਾਪ ਹੰਢਾਅ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਦਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਸ ਅਰਸੇ ਨੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਸੀ ਤਲਖੀ ਬੇਹੱਦ ਵਧ ਗਈ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਭ ਵੱਲੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਮਾਹੌਲ ਠੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਹਾਲਾਤ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਖਾਵੇਂ ਬਣੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਜਿਥੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਪੰਜਾਬ ਮੁੜ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਵਧਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਕਾਫੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਤਾਰ-ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੋ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਸੀ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਰ ਥਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਬੇਹੱਦ ਛੋਟਾ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਵਸਦੇ ਲੱਖਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਵੁਕ ਸਾਂਝ ਬਣੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਜੇਕਰ ਇਥੇ ਕੁਝ ਅਨੋਖਾ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰਫ਼ੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਅੱਜ ਇਹ ਮਸਲਾ ਅਜਿਹਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾ ਨਿਪਟਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਇਕ ਵਾਰ ਮੁੜ ਖਰਾਬ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਸਬੰਧੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿੱਢੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਹੱਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਤਪੇ ਹੋਏ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਸਕਣ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਸੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਾਂਝ ਬਣੀ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉੱਚਾ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਇਸ ਕੇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਈ ਭਾਵੁਕ ਪਹਿਲੂ ਵੀ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਤਕਨੀਕੀ ਆਧਾਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਠੀ ਸਮੁੱਚੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖ ਮਨਾਂ 'ਚ ਮੁੜ ਬੇਗਾਨਗੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮਰਹੂਮ ਸ: ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਵੀ ਸਮਝਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਹੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਪਟੀਸ਼ਨ ਜਾਂ ਅਪੀਲ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਦਾ ਸਮਰੱਥਨ ਕਰਨਗੇ। ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਚਾਹੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਸਮੁੱਚੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਨਰਮ ਰਵੱਈਆ ਹੀ ਅਖ਼ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਸ: ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਸਮੂਹ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਅਮਨ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਵੱਡਾ ਸੰਤਾਪ ਹੰਢਾਅ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸੂਬੇ ਦਾ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਸ ਅਰਸੇ ਨੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਸੀ ਤਲਖੀ ਬੇਹੱਦ ਵਧ ਗਈ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਭ ਵੱਲੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਮਾਹੌਲ ਠੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਆਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਹਾਲਾਤ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਖਾਵੇਂ ਬਣੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਜਿਥੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਪੰਜਾਬ ਮੁੜ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਰਾਹ 'ਤੇ ਵਧਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਕਾਫੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਕੁਝ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਤਾਰ-ਤਾਰ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਜੋ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਸੀ। ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਸਮੁੱਚੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਰ ਥਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਬੇਹੱਦ ਛੋਟਾ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਵਸਦੇ ਲੱਖਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨਾਲ ਭਾਵੁਕ ਸਾਂਝ ਬਣੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਜੇਕਰ ਇਥੇ ਕੁਝ ਅਨੋਖਾ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਰਫ਼ੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਅੱਜ ਇਹ ਮਸਲਾ ਅਜਿਹਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਾ ਨਿਪਟਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਇਕ ਵਾਰ ਮੁੜ ਖਰਾਬ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਸਬੰਧੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿੱਢੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਹੱਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਤਪੇ ਹੋਏ ਮਨ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਸਕਣ, ਤਾਂ ਜੋ ਆਪਸੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਾਂਝ ਬਣੀ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉੱਚਾ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
Facebook Blocked in Office or School? Unblock Facebook Now!
If you are unable to open Facebook in your office or school, then its probably because that the system administrator of your office or school has blocked Facebook on the network.
Its very easy to block Facebook and other social networking sites, so most schools and offices block Facebook hoping to improve the productivity of their employees or students.
This is not a good policy if you are a student or a employee. Don’t worry, you can still bypass filters to open blocked Facebook. Here are some ways to unblock Facebook,
• Open Facebook directly via its IP address: Most filtering mechanisms to block Facebook uses full url in the configuration. In simple words, the network filter is configured in such a way that it blocks www.facebook.com. Its very easy to bypass this by opening Facebook via its IP address.
To find the IP address of Facebook, use this tool to find IP address from website url. You can also use ping command to find the IP address of any website.
Use this IP address in the address bar of your web browser to open blocked Facebook.
• Use secure proxy servers to open blocked Facebook: Proxy servers let you open any blocked website, including Facebook, by acting as a middleman for all the traffic. You can find a list of working proxy servers here.
An important point to keep in mind here is that since all network traffic is transferred via proxy, they can monitor the traffic to steal your sensitive information. So, its better to use other methods to unblock Facebook before using proxies.
• Use a VPN Server: Unlike proxies, VPN or virtual private networks are relatively safe way to open blocked Facebook. A VPN creates a tunnel in the network using which you can access any website.
• There are some more clever ways to open blocked Facebook. For instance, you can go to the Opera Mini demo link to open Facebook. It will act as a proxy server and its 100% safe. You can also go to Google Translate and translate Facebook from English to English to unblock it. This, again, acts as a proxy server.
Do check out all the above methods to open blocked Facebook and let us know if you know about any other method to unblock Facebook on the network.
Its very easy to block Facebook and other social networking sites, so most schools and offices block Facebook hoping to improve the productivity of their employees or students.
This is not a good policy if you are a student or a employee. Don’t worry, you can still bypass filters to open blocked Facebook. Here are some ways to unblock Facebook,
• Open Facebook directly via its IP address: Most filtering mechanisms to block Facebook uses full url in the configuration. In simple words, the network filter is configured in such a way that it blocks www.facebook.com. Its very easy to bypass this by opening Facebook via its IP address.
To find the IP address of Facebook, use this tool to find IP address from website url. You can also use ping command to find the IP address of any website.
Use this IP address in the address bar of your web browser to open blocked Facebook.
• Use secure proxy servers to open blocked Facebook: Proxy servers let you open any blocked website, including Facebook, by acting as a middleman for all the traffic. You can find a list of working proxy servers here.
An important point to keep in mind here is that since all network traffic is transferred via proxy, they can monitor the traffic to steal your sensitive information. So, its better to use other methods to unblock Facebook before using proxies.
• Use a VPN Server: Unlike proxies, VPN or virtual private networks are relatively safe way to open blocked Facebook. A VPN creates a tunnel in the network using which you can access any website.
• There are some more clever ways to open blocked Facebook. For instance, you can go to the Opera Mini demo link to open Facebook. It will act as a proxy server and its 100% safe. You can also go to Google Translate and translate Facebook from English to English to unblock it. This, again, acts as a proxy server.
Do check out all the above methods to open blocked Facebook and let us know if you know about any other method to unblock Facebook on the network.
Wishtel launches Indian language tablets (supports 23 languages)
Wishtel launched two tablets Ira and Ira Thing which support 23 Indian languages. The language support is not just in typing but is available in menu options too. Wishtel’s engineers has included the language packs in the Linux kernel of the Android OS it runs on.
Wishtel’s tablets are 7-inch devices running on VIA 800 MHz processor and Android OS.
Wishtel Ira comes with a TFT LCD resistive touch screen, 256 MB RAM and 2 GB storage. It costs Rs. 4000.
Wishtel Ira Thing comes with a 7-inch capacitive touch screen, 215 MB RAM and 4 GB storage. It is priced at Rs. 5500.
Wishtel’s tablets are 7-inch devices running on VIA 800 MHz processor and Android OS.
Wishtel Ira comes with a TFT LCD resistive touch screen, 256 MB RAM and 2 GB storage. It costs Rs. 4000.
Wishtel Ira Thing comes with a 7-inch capacitive touch screen, 215 MB RAM and 4 GB storage. It is priced at Rs. 5500.
If he can why can’t We , a Public Awareness video
A Very touching one from News 9. Thanks. Is the monkey trained to do so or is that it’s nature ? Who cares ? Until it is used for a good initiative. Congrats News 9.
Greatest Jobs on Earth!
Are you a Doctor or Engineer or Software Consultant? Do you think you have the Greatest job on Earth? You might be wrong until you read this.
These are the top five sectors/Jobs of the world people voted most. Check the topmost one.
FOOTBALL COACH:
No wonder people would vote for this as three fourth people in the world are mad with this game. Though the pressure is more, you should be a well versed tactician and skill set to sustain this job. Let us see who tastes success in the current world cup.
POLITICIAN:
You should know to lie, give false promises,put the blame on others and energy to sustain this job. This is one job where you do not need to retire and enjoy a range of facilities provided by the Government. The fate of the country depends on this particular person. The economy of a country is directly dependant on the amount of black money these politicians generate. :)
BANK & FINANCE:
This lucrative jobs are been sought worldwide by people more than IT jobs. Reason being is the amount of knowledge you would get in this sector and the power to manage money. This job requires the adequate skill set of knowledge, decision-making and presence of mind.
MEDIA:
This is one of the powerful sector which exposes one to doomsday or to cloud nine. Media has such power to influence the people and getting a job in this sector makes one pride and exposure along with power. A simple participation in a reality show would make you famous and also would get paid.
EDUCATION:
There is always a demand in this sector with number of schools and colleges growing day by day. Two to three months of vacation, mid-term holidays, lucrative package and fixed working hours would ensure a decent living . This is one sector where you are paid for improving your knowledge and imparting others the same.
These are the top five sectors/Jobs of the world people voted most. Check the topmost one.
FOOTBALL COACH:
No wonder people would vote for this as three fourth people in the world are mad with this game. Though the pressure is more, you should be a well versed tactician and skill set to sustain this job. Let us see who tastes success in the current world cup.
POLITICIAN:
You should know to lie, give false promises,put the blame on others and energy to sustain this job. This is one job where you do not need to retire and enjoy a range of facilities provided by the Government. The fate of the country depends on this particular person. The economy of a country is directly dependant on the amount of black money these politicians generate. :)
BANK & FINANCE:
This lucrative jobs are been sought worldwide by people more than IT jobs. Reason being is the amount of knowledge you would get in this sector and the power to manage money. This job requires the adequate skill set of knowledge, decision-making and presence of mind.
MEDIA:
This is one of the powerful sector which exposes one to doomsday or to cloud nine. Media has such power to influence the people and getting a job in this sector makes one pride and exposure along with power. A simple participation in a reality show would make you famous and also would get paid.
EDUCATION:
There is always a demand in this sector with number of schools and colleges growing day by day. Two to three months of vacation, mid-term holidays, lucrative package and fixed working hours would ensure a decent living . This is one sector where you are paid for improving your knowledge and imparting others the same.
Monday 26 March 2012
ਦਸਤਾਰ ਦਾ ਅਪਮਾਨ : ਕੁੱਝ ਸੰਸੇ ਕੁੱਝ ਸਵਾਲ !
ਦਸਤਾਰ ਦੇ ਅਪਮਾਨ ਦਾ ਮਾਮਲਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰਾਂ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ ਦਾ ਨਾਂਅ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਿਹਾ. ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਹਰਕਤ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਰ ਦੇ ਅਪਮਾਨ ਵਿਰੁਧ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਢਾਹ ਕਈ ਹੈ.
ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ , ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਾਂਗ , ਸਾਰੇ ਸੂਝਵਾਨ , ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮੈਂ ਮੋਹਾਲੀ ਵਾਲੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਨਾਲ ਡਾਅਢਾ ਦੁੱਖੀ ਹਾਂ , ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ , ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਇਹ ਹੁਕਮ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਇੰਝ ਉਤਾਰ ਲਈ ਜਾਵੇ ? ਡੀ. ਐਸ. ਪੀ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ? ਦਸਤਾਰ ਲਾਹੁਣ ਵਾਲਾ ਕੁਲਭੂਸ਼ਨ ਕੀ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ "ਸਾਬ੍ਹ" ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੀ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾਕਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਐਨਾ ਖਤਰਨਾਕ ਹੋ ਗਿਆ ? ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜਿਸਦੀ ਕਿ ਦਸਤਾਰ ਲਾਹੀ ਗਈ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਗੰਭੀਰ ਨੌਜਵਾਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ , ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਤੇ ਉਸਦੀ ਦਿੱਖ ਕੋਈ ਬਚਗਾਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਫਿਰ ਕਿਸ ਗੰਦੀ ਸੋਚ ਅਧੀਨ ਇਹ ਕੁਕਰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ? ਕੀ ਸਟੇਟ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ ਇਹ ? ਕੀ ਇਹ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਹੈ ? ਕੀ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਤੀਜੀ ਤਾਕਤ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ? ਮੇਰੀ ਤੁੱਛ ਬੁੱਧੀ ਕੁੱਝ ਵੀ ਸਾਫ ਸਾਫ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੀ ਦੋਸਤੋ ! ਮੇਰਾ ਗੁੱਸਾ ਹਰ ਵਾਰ ਇਹ ਵੀਡੀਓ ਵੇਖ ਕੇ ਸਵਾਇਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜੋ ਲੋਕ ਖੁੱਦ ਦਸਤਾਰ ਨਹੀਂ ਬੰਨਦੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਵੀ ਇਹੋ ਹਾਲ ਹੈ । ਇਹ ਦਸਤਾਰ ਉਤਾਰਨ ਵਾਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਮੇਰੇ ਜ਼ਹਿਨ 'ਚ ਡੂੰਘਾ ਛਪ ਗਿਆ ਹੈ , ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਉਪਰਾਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੜਾ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਪਰ ਅੱਜ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਮੈਂ ਅੰਦਰੋਂ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਹਾਂ ।
" ਮੈਂ ਸਿੱਖ ਹਾਂ...ਸਿਰਫ ਸਿੱਖ ...ਗੁਰੂ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਿੱਖ " ,
ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਹੈ ।
" ਨਾ ਸਿਰਫ ਪਹਿਰਾਵਾ ਹਾਂ ਨਾ ਇੱਕਲੀ ਦਿੱਖ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇਰਾ ਅਮਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਹਾਂ "
ਮੈਨੂੰ ਇੱਥੇ ਇਹ ਕਹਿਣ 'ਚ ਕੋਈ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਿ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ 'ਚ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾ ਦੀ ਮਨੋਸਥਿੱਤੀ ਅੱਜ ਮੈਂ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਸਮਝ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ , ਉਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੁਲਮ ਵੇਖਿਆ ਸੀ , ਉਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਉਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ ਜੋ ਉਨਾਂ ਨੇ ਵਿਖਾਇਆ ! ਮੈਂ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹੋ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਨਾਂ ;
" ਚੰਗਾ ਨਹੀਂਓ ਕੀਤਾ ਹੱਥ ਪਾ ਕੇ ਪੱਗ ਨੂੰ
ਸਾਂਭਿਆ ਨੀ ਜਾਣਾ ਮੱਚ ਪਈ ਅੱਗ ਨੂੰ
ਤਾਕਤ 'ਚ ਅੰਨੇ ਹੋ ਕੇ ਵੇਲਾ ਭੁੱਲੋ ਨਾ
ਇੱਕੋ ਸ਼ੇਰ ਬੜਾ ਲੇਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਵੱਗ ਨੂੰ "
ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ , ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਾਂਗ , ਸਾਰੇ ਸੂਝਵਾਨ , ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮੈਂ ਮੋਹਾਲੀ ਵਾਲੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਨਾਲ ਡਾਅਢਾ ਦੁੱਖੀ ਹਾਂ , ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ , ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਇਹ ਹੁਕਮ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਇੰਝ ਉਤਾਰ ਲਈ ਜਾਵੇ ? ਡੀ. ਐਸ. ਪੀ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ? ਦਸਤਾਰ ਲਾਹੁਣ ਵਾਲਾ ਕੁਲਭੂਸ਼ਨ ਕੀ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ "ਸਾਬ੍ਹ" ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੀ ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਮੁਜ਼ਾਹਰਾਕਾਰੀ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਐਨਾ ਖਤਰਨਾਕ ਹੋ ਗਿਆ ? ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜਿਸਦੀ ਕਿ ਦਸਤਾਰ ਲਾਹੀ ਗਈ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਗੰਭੀਰ ਨੌਜਵਾਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ , ਉਸਦੀ ਉਮਰ ਤੇ ਉਸਦੀ ਦਿੱਖ ਕੋਈ ਬਚਗਾਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਫਿਰ ਕਿਸ ਗੰਦੀ ਸੋਚ ਅਧੀਨ ਇਹ ਕੁਕਰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ? ਕੀ ਸਟੇਟ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ ਇਹ ? ਕੀ ਇਹ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਹੈ ? ਕੀ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਤੀਜੀ ਤਾਕਤ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ? ਮੇਰੀ ਤੁੱਛ ਬੁੱਧੀ ਕੁੱਝ ਵੀ ਸਾਫ ਸਾਫ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੀ ਦੋਸਤੋ ! ਮੇਰਾ ਗੁੱਸਾ ਹਰ ਵਾਰ ਇਹ ਵੀਡੀਓ ਵੇਖ ਕੇ ਸਵਾਇਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜੋ ਲੋਕ ਖੁੱਦ ਦਸਤਾਰ ਨਹੀਂ ਬੰਨਦੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਵੀ ਇਹੋ ਹਾਲ ਹੈ । ਇਹ ਦਸਤਾਰ ਉਤਾਰਨ ਵਾਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਮੇਰੇ ਜ਼ਹਿਨ 'ਚ ਡੂੰਘਾ ਛਪ ਗਿਆ ਹੈ , ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਉਪਰਾਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੜਾ ਧਰਮ-ਨਿਰਪੱਖ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਪਰ ਅੱਜ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਮੈਂ ਅੰਦਰੋਂ ਹਿੱਲ ਗਿਆ ਹਾਂ ।
" ਮੈਂ ਸਿੱਖ ਹਾਂ...ਸਿਰਫ ਸਿੱਖ ...ਗੁਰੂ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਿੱਖ " ,
ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਹੈ ।
" ਨਾ ਸਿਰਫ ਪਹਿਰਾਵਾ ਹਾਂ ਨਾ ਇੱਕਲੀ ਦਿੱਖ ਹਾਂ
ਮੈਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੇਰਾ ਅਮਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਹਾਂ "
ਮੈਨੂੰ ਇੱਥੇ ਇਹ ਕਹਿਣ 'ਚ ਕੋਈ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਿ ਚੁਰਾਸੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ 'ਚ ਕੁੱਦਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾ ਦੀ ਮਨੋਸਥਿੱਤੀ ਅੱਜ ਮੈਂ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਸਮਝ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ , ਉਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੁਲਮ ਵੇਖਿਆ ਸੀ , ਉਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਉਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ ਜੋ ਉਨਾਂ ਨੇ ਵਿਖਾਇਆ ! ਮੈਂ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹੋ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਨਾਂ ;
" ਚੰਗਾ ਨਹੀਂਓ ਕੀਤਾ ਹੱਥ ਪਾ ਕੇ ਪੱਗ ਨੂੰ
ਸਾਂਭਿਆ ਨੀ ਜਾਣਾ ਮੱਚ ਪਈ ਅੱਗ ਨੂੰ
ਤਾਕਤ 'ਚ ਅੰਨੇ ਹੋ ਕੇ ਵੇਲਾ ਭੁੱਲੋ ਨਾ
ਇੱਕੋ ਸ਼ੇਰ ਬੜਾ ਲੇਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਵੱਗ ਨੂੰ "
ਕਿਤੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਲੈਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨਾ ਵਧ ਜਾਵੇ
ਭਾਈ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਨੀ ਤਸਵੀਰ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ‘ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ’ ਦੇ ਦਿਤੇ ਗਏ ਖਿਤਾਬ ਸਬੰਧੀ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਇਹ ਖਿਤਾਬ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹੀ ਪਿਰਤ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ ਵਧੇਗੀ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦੀ ਥਾਂ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਲੈਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਵਧੇਗੀ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਖਿਤਾਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਹੀ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਧਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭਰਵੀਂ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਭਾਈ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੇ ਅੱਜ ਇਥੇ ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਆਈ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਕਮਲਦੀਪ ਕੌਰ ਦੇ ਹੱਥ ਬਾਹਰ ਭੇਜਿਆ ਹੈ। ਦੋ ਸਫਿਆਂ ਦੇ ਇਸ ਪੱਤਰ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਕੌਮ ਦਾ ਰਿਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਡੇਰਾ ਮਾਣ ਬਖਸ਼ਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਗਟਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ’ਤੇ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਵਲੋਂ ਦਿਲਾਵਰ ਸਿੰਘ ‘ਜੈ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ’ ਨੂੰ ‘ਕੌਮੀ ਸ਼ਹੀਦ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ’ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਕੋਈ ਖਿਤਾਬ ਲੈਣ ਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਤਾਂ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੇ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੁਹਰਾਇਆ ਕਿ ਉਸਦਾ ਰੋਮ ਰੋਮ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇਹ ਬੇਨਤੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੇਗਾ ਕਿ ‘ਜ਼ਿੰਦਾ’ ਹੋਣ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਫਰਕ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਤਰ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਨੇ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਵੀ ਰੀਤ ਨਾ ਪਾਈ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਬੇਨਤੀ ਨੂੰ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ।
ਉਧਰ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ’ਤੇ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕੌਮ ਦਾ ਹੀਰਾ ਹੈ। ਉਂਜ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਅਗਲੇਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਟਿੱਪਣੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।
ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਕਮਲਦੀਪ ਕੌਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਰਵਨੀਤ ਸਿੰਘ ਰਵੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰਨਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅੱਜ ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਰਾਜੋਆਣਾ ਚਡ਼੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਪੀਲ ਨਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ’ਤੇ ਅਟੱਲ ਹਨ।
ਉਧਰ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ’ਤੇ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕੌਮ ਦਾ ਹੀਰਾ ਹੈ। ਉਂਜ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਅਗਲੇਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਟਿੱਪਣੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ।
ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ ਕਮਲਦੀਪ ਕੌਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਰਵਨੀਤ ਸਿੰਘ ਰਵੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰਨਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਅੱਜ ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਰਾਜੋਆਣਾ ਚਡ਼੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਅਪੀਲ ਨਾ ਪਾਉਣ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ’ਤੇ ਅਟੱਲ ਹਨ।
Sunday 25 March 2012
Seven Simple Ways to Be More Positive
Life can be tough at times. But by staying positive, we give ourselves the energy and strength to get through difficult periods – and we’re more likely to make good choices and take action towards our goals.
If you often feel unhappy and negative, here are seven ways to turn things around:
#1: Find the Silver Lining
When things go wrong, don’t start complaining (internally or to other people). Look for the silver lining. For instance:
Your train delay gives you an extra half-hour to read your book
That mistake at work highlighted a systematic problem that could have become much worse if it’d gone unnoticed for longer
You messed up a new recipe – but at least you know how to do it right next time (and you tried something new for the first time in ages)
The file you lost has reminded you that you really need to prioritize tidying your office, before anything mission-critical goes missing
Although one of your customers had a complaint, you were able to resolve it – and they now seem even happier to continue doing business with your company
#2: Avoid Negative People
One big source of negativity in our lives is other people. If colleagues constantly moan about their work, the management, the office building, their commutes, then it’s all too easy for you to get sucked into negative thinking too. If friends spend their time gossiping about one another or making fun of total strangers, you’re going to get drawn into that sort of behavior.
As much as possible, avoid negative people. Seek out friends who make you feel good about the world, not those who drag you down. Don’t join in with the office moaning. If you’re stuck with someone negative (perhaps a relative or a member of your team at work) then make an extra effort to be positive when you’re with them.
#3: Tackle Problems Proactively
When something’s making you feel grouchy, angry, or unhappy, what do you do about it? Many people simply ignore the problem. They might wish it would just go away – or they might be resigned to living with it.
Some problems are difficult to tackle. Many, though, can be improved or even solved completely if you get proactive. For instance:
If the state of your house is getting you down, block out a weekend to spring-clean
If you’re anxious about your finances, look for ways to cut down your spending
If you hate being overweight and unfit, join a diet group or a gym
You might not be able to solve your problem overnight … but by simply taking action, you’re putting yourself back in control, and that’s bound to make you feel more positive.
#4: Set Small, Achievable Goals
If you’ve got a bunch of huge goals, it’s easy to feel a bit down about life – your dreams might seem a very long way off, and you may not always have the motivation to work towards them. And on the flip side, if you never set yourself any goals to work towards, life can seem a bit empty. It might feel like you never really achieve anything.
By setting yourself small, achievable goals, you’ll start to see real progress in your life. You can look back over the past few weeks and see what you’ve accomplished – and you can look forward to what’s coming up in the next month or two.
#5: Do Something Kind
One simple way to feel more positive is to do something good for someone else. That might mean going the extra mile to help out a client, being there for a friend who needs you, lending a hand to an elderly neighbor, taking care of some of the chores that your busy spouse normally handles, writing a “thank you” note to someone who’s helped you out … anything that involves a little extra kindness.
If you’ve been stuck in a negative mood for a while, you might find it tough to summon up the energy or motivation to do this – and you may even question whether it’s worth doing at all. Trust me, even a small kind gesture can make you feel much better about things (and it could mean a huge amount to the other person too).
#6: Write Your Own Affirmations
Do you have a lot of negative thoughts going round in your head? If you’re struggling against a critical inner voice – one that says “you’re not good enough” or “you’ll never achieve anything” – then you need to replace that tape with something new.
Affirmations are a great way to do this. You can find plenty online, but you might prefer to write your own: that way, you’ll be able to fit your affirmation to your own goals and dreams. Use the present tense for your affirmation (e.g. “I am happy” or “I have lots of energy”) or emphasize a sense of progress (“I am getting healthier and slimmer every day”).
#7: Focus on What’s Already Good
It’s easy to focus on the negatives in life, whether that’s a tedious job, a problem at home, or a failed exam. You might worry that you need to fix all these things in order to feel good about yourself. Instead, spend some time thinking about everything that’s already good. Look for ways to build on the good things.
That might be:
You have a strong relationship with your spouse, and you want to have more regular date nights.
There are some aspects of your job that you really enjoy, and you want to spend more time on those.
You like cooking in the evenings, and you want to try out some new recipes.
You always feel great after a gym session, so you want to go more often.
Make as much time and space for the good things in your life as you can, and you’ll find that it becomes easier and easier to be positive.
How do you stay positive? Do some of the above tips work for you, or do you have your own suggestions to add? Let us know in the comments!
If you often feel unhappy and negative, here are seven ways to turn things around:
#1: Find the Silver Lining
When things go wrong, don’t start complaining (internally or to other people). Look for the silver lining. For instance:
Your train delay gives you an extra half-hour to read your book
That mistake at work highlighted a systematic problem that could have become much worse if it’d gone unnoticed for longer
You messed up a new recipe – but at least you know how to do it right next time (and you tried something new for the first time in ages)
The file you lost has reminded you that you really need to prioritize tidying your office, before anything mission-critical goes missing
Although one of your customers had a complaint, you were able to resolve it – and they now seem even happier to continue doing business with your company
#2: Avoid Negative People
One big source of negativity in our lives is other people. If colleagues constantly moan about their work, the management, the office building, their commutes, then it’s all too easy for you to get sucked into negative thinking too. If friends spend their time gossiping about one another or making fun of total strangers, you’re going to get drawn into that sort of behavior.
As much as possible, avoid negative people. Seek out friends who make you feel good about the world, not those who drag you down. Don’t join in with the office moaning. If you’re stuck with someone negative (perhaps a relative or a member of your team at work) then make an extra effort to be positive when you’re with them.
#3: Tackle Problems Proactively
When something’s making you feel grouchy, angry, or unhappy, what do you do about it? Many people simply ignore the problem. They might wish it would just go away – or they might be resigned to living with it.
Some problems are difficult to tackle. Many, though, can be improved or even solved completely if you get proactive. For instance:
If the state of your house is getting you down, block out a weekend to spring-clean
If you’re anxious about your finances, look for ways to cut down your spending
If you hate being overweight and unfit, join a diet group or a gym
You might not be able to solve your problem overnight … but by simply taking action, you’re putting yourself back in control, and that’s bound to make you feel more positive.
#4: Set Small, Achievable Goals
If you’ve got a bunch of huge goals, it’s easy to feel a bit down about life – your dreams might seem a very long way off, and you may not always have the motivation to work towards them. And on the flip side, if you never set yourself any goals to work towards, life can seem a bit empty. It might feel like you never really achieve anything.
By setting yourself small, achievable goals, you’ll start to see real progress in your life. You can look back over the past few weeks and see what you’ve accomplished – and you can look forward to what’s coming up in the next month or two.
#5: Do Something Kind
One simple way to feel more positive is to do something good for someone else. That might mean going the extra mile to help out a client, being there for a friend who needs you, lending a hand to an elderly neighbor, taking care of some of the chores that your busy spouse normally handles, writing a “thank you” note to someone who’s helped you out … anything that involves a little extra kindness.
If you’ve been stuck in a negative mood for a while, you might find it tough to summon up the energy or motivation to do this – and you may even question whether it’s worth doing at all. Trust me, even a small kind gesture can make you feel much better about things (and it could mean a huge amount to the other person too).
#6: Write Your Own Affirmations
Do you have a lot of negative thoughts going round in your head? If you’re struggling against a critical inner voice – one that says “you’re not good enough” or “you’ll never achieve anything” – then you need to replace that tape with something new.
Affirmations are a great way to do this. You can find plenty online, but you might prefer to write your own: that way, you’ll be able to fit your affirmation to your own goals and dreams. Use the present tense for your affirmation (e.g. “I am happy” or “I have lots of energy”) or emphasize a sense of progress (“I am getting healthier and slimmer every day”).
#7: Focus on What’s Already Good
It’s easy to focus on the negatives in life, whether that’s a tedious job, a problem at home, or a failed exam. You might worry that you need to fix all these things in order to feel good about yourself. Instead, spend some time thinking about everything that’s already good. Look for ways to build on the good things.
That might be:
You have a strong relationship with your spouse, and you want to have more regular date nights.
There are some aspects of your job that you really enjoy, and you want to spend more time on those.
You like cooking in the evenings, and you want to try out some new recipes.
You always feel great after a gym session, so you want to go more often.
Make as much time and space for the good things in your life as you can, and you’ll find that it becomes easier and easier to be positive.
How do you stay positive? Do some of the above tips work for you, or do you have your own suggestions to add? Let us know in the comments!
ਬਾਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ
ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੋਕ-ਗੀਤ, ਲੋਕ-ਕਿੱਸੇ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਸਾਜ਼ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਗ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਦਕਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਲਵਲਿਆਂ, ਭਾਵਨਾਵਾਂ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਸਧਰਾਂ ਨੂੰ ਭਰਪੂਰ ਹੁਲਾਰਾ ਮਿਲਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੀਤ ਤਾਂ ਜਨਮ ਤੋਂ ਮੌਤ ਤੱਕ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਜਿੱਥੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਰਹੇ ਹਨ ਉਥੇ ਮਨ-ਪ੍ਰਚਾਵਾ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਸ਼ੌਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਮੇਲੇ, ਤਿੱਥਾਂ, ਤਿਉਹਾਰ, ਲੋਕ-ਖੇਡਾਂ, ਲੋਕ-ਨਾਚ, ਲੋਕ-ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਅੱਜ ਵਰਗੇ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ। ਮੇਲਿਆਂ ਜਾਂ ਇਕੱਠਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਅਖਾੜਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਲੋਕ-ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਕਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਢਾਡੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਬੀਰ-ਰਸੀ ਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਸੰਗੀਤ-ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਸਦਕਾ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵੀ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਜਿਸਨੂੰ ਗ੍ਰਾਮਫੋਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ। ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਯੰਤਰ ਸੀ ਜੋ ਕਈ ਕਲਪੁਰਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਬੀ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਉਤੇ ਬੇਹਤਰੀਨ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਬਣੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਤਵਿਆਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਰਾਹੀਂ ਸਪੀਕਰਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਅਕਸਰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦੋ ਮੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਸਤਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇਸੇ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਤਵੇ ਅਤੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਹੱਥਲੇ ਲੇਖ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਸੇ ਗ੍ਰਾਮੋਫੋਨ ਕਲਚਰ 'ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਸ ਅਮੀਰ ਵਿਰਾਸਤ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕੇ।
ਇਸ ਸਾਧਨ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਗਾਇਕ ਕਲਕਾਰਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਤਵਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਵੀਸ਼ਰ, ਢਾਡੀ ਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਕਿੱਸੇ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਹਰ ਉਭਰਦੇ ਗਾਇਕ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਤਵਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਾਉਣਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੋ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਮਿੱਥੇ ਮਿਆਰ 'ਤੇ ਖਰੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ, ਕੋਲੋਂ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਣਦਾ ਹਿੱਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਮੌਲਣ ਅਤੇ ਵਿਗਸਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਲਿਆ।
ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣੀਆਂ। ਸਰਦੇ ਪੁੱਜਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨਪ੍ਰਚਾਵੇ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਐਚ ਐਮ ਵੀ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਵੇਚਣੀਆਂ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਕੜਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਅ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ 'ਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਤਵਿਆਂ ਅਤੇ ਸਪੀਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਦੇ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ ਕਰਦੇ। ਇਹ ਛੇਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦਾ ਆਰੰਭਕ ਦੌਰ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ 'ਤੇ ਸਪੀਕਰ ਵੱਜਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਹਰ ਮੌਕਾ ਸਪੀਕਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਪਿੰਡਾਂ-ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਸਪੀਕਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਪੀਕਰ ਲਾਉਣਾ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਗੀਤਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਪਛਾਣ ਬਣਨ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਵਿਚ ਚੋਖਾ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਇਹ ਗੀਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਹੀ ਬਣ ਗਏ ਤੇ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕੀਤਾ।
ਇਕ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲਾ 8-10 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਪੀਕਰ ਚਲਾਉਂਦਾ। ਉਸਨੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਤੋਂ ਚਾਰ ਤੱਕ ਸੈੱਟ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਈਜ਼ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਪੇਟੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਗ੍ਰਾਮੋਫੋਨ ਨੂੰ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਵੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਕ ਅਵਾਜ਼ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ ਯੰਤਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਐਂਪਲੀਫਾਇਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਇਕ ਸੂਈਆਂ ਦੀ ਡੱਬੀ ਵੀ ਇਸੇ ਪੇਟੀ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ। ਇਕ ਪੇਟੀ ਨਾਲ ਇਕ ਬੈਟਰੀ ਅਤੇ ਦੋ ਸਪੀਕਰ ਜਾਂ ਹਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਮੁਕੰਮਲ ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 40-50 ਤਵੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿਚ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤੋਂ 10-15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਾਈ ਦੇ ਕੇ ਬੁਕਿੰਗ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਪੀਕਰ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਾਰ ਦਿਨ ਲਈ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤੋਂ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਸੱਤ ਸੌ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਕਮਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਾਲੇ ਘਰ ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਠੇ ਉਤੇ ਦੋ ਮੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਉਪਰ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਇਕ ਲੰਬੇ ਬਾਂਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸੈੱਟ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਯੋਗ ਥਾਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਰੌਣਕ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਵਿਹੜਾ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਮੈਂਬਰ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤ ਨੂੰ ਸਪੀਕਰ 'ਤੇ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਚੰਦ ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ Ḕਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੇਰੀ ਲੀਲ੍ਹਾ ਨਿਆਰੀ ਏ' ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਮਲਾ ਜੱਟ, ਢਾਡੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ, ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ, ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਮਤਾ, ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਹਰਚਰਨ ਗਰੇਵਾਲ, ਕਰਮਜੀਤ ਧੂਰੀ, ਰੰਗੀਲਾ ਜੱਟ, ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ-ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ, ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਛਿੰਦਾ, ਕੇ ਦੀਪ-ਜਗਮੋਹਨ ਕੌਰ, ਏ ਐਸ ਕੰਗ, ਦੀਦਾਰ ਸੰਧੂ ਅਤੇ ਸਵਰਨ ਲਤਾ ਆਦਿ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਆਪਣੇ ਵਧੀਆ ਸਪੀਕਰਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਤਵਿਆਂ ਕਰਕੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਮਾਲਵਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਜੈਤੋ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰੀ ਜਿਸਨੂੰ Ḕਜੈਤੋ ਵਾਲਾ ਤਾਰੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਗਭਗ ਪੰਦਰਾਂ ਸੈੱਟ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਕੇਵਲ ਮਾਲਵੇ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਝੰਡੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਤਾਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨਾਲ ਬੜੇ ਨੇੜਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ ਤਾਰੀ ਦਾ ਬੜਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਤਾਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਹ ਉਸਨੂੰ ਬੜਾ ਮਾਣ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਚਾਬੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਕ ਦੋ ਗੀਤਾਂ ਬਾਅਦ ਚਾਬੀ ਭਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਚ ਐਮ ਵੀ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈਆਂ। ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਤਵੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤਵਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਸੰਨ 1971 ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਦੇ ਤਵੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। 1971 ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 1988 ਤੱਕ ਭਾਵ ਜਦ ਤੱਕ ਤਵਿਆਂ ਦਾ ਦੌਰ ਰਿਹਾ, ਇਹ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬਣਦੇ ਰਹੇ। ਤਵੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਸਾਈਜਾਂ ਦੇ ਬਣਦੇ ਸਨ। ਐਲ ਪੀ ਭਾਵ ਲੌਂਗ ਪਲੇਅ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅੱਠ ਤੋਂ ਬਾਰਾਂ ਤੱਕ ਗਾਣੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦੂਸਰਾ ਈ ਪੀ ਭਾਵ ਐਕਸਟੈਂਡ ਪਲੇਅ ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋ ਤੋਂ ਛੇ ਤੱਕ ਗੀਤ ਹੁੰਦੇ ਸਲ। ਪੱਥਰ ਦੇ ਤਵੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਐਚ ਐਮ ਵੀ, ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀ, ਕੋਲੰਬੀਆ ਅਤੇ ਏਂਜਲਸ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਆਦਿ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸਨ। ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਤਵੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਈ ਐਮ ਆਈ, ਉਡੀਅਨ, ਇਨਰੀਕੋ, ਏਂਜਲਸ, ਐਚ ਐਮ ਵੀ, ਸ਼ਿਵ ਦੁਰਗਾ, ਟੀ ਐਮ ਸੀ, ਕੇ ਐਮ ਸੀ, ਕੇ ਆਰ ਸੀ, ਰਿਧਮ ਕੈਪਕੋ ਆਦਿ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਈ ਐਮ ਆਈ ਨੇ ਬਣਾਏ ਜੋ ਕਿ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੰਪਨੀ ਐਚ ਐਮ ਵੀ ਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੀ।
ਸੰਨ 1990 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸੁਨਹਿਰੇ ਦੌਰ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵ ਮੁਕੰਮਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤਵੇ ਬਣਨੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ। ਵਿਆਹਾਂ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਵਿਚ ਹੁਣ ਸਪੀਕਰਾਂ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਬਹੁਤ ਘਟ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਨਵੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬਣਨੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ Ḕਕੈਸੇਟ ਕਲਚਰ' ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਦੌਰ ਦਸਤਕ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਤਕਨੀਕ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ। ਘਰ-ਘਰ ਵਿਚ ਟੇਪ-ਰਿਕਾਰਡਰ ਅਤੇ ਡੈਕ ਆ ਗਏ। ਫਿਰ ਸਾਰੀਆਂ ਕੈਸੇਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਗØਈਆਂ। ਤਵਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਟੇਪਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ।
ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਦਾ ਆਗਮਨ ਵੀ ਤਕਨੀਕ ਸਦਕਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਵੀ ਤਕਨੀਕ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੈਸੇਟ ਕਲਚਰ ਨੇ ਲਈ, ਸੀਡੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ, ਹੁਣ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਚਿੱਪਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਿਆਹਾਂ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ 'ਤੇ ਡੀ ਜੇ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਗਾਇਕੀ 'ਤੇ ਵੀ ਤਕਨੀਕ ਭਾਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਨੀਵਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਤਵਿਆਂ ਅਤੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅਤੇ ਮਾਣਮੱਤਾ ਦੌਰ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅਮੀਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਵੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਾਡਾ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸਾ ਹਨ, ਜਿਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਚਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰੱਖਣਗੇ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਤਵੇ, ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ 'ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ।
ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਸਦਕਾ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵੀ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਜਿਸਨੂੰ ਗ੍ਰਾਮਫੋਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈ। ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਯੰਤਰ ਸੀ ਜੋ ਕਈ ਕਲਪੁਰਜ਼ਿਆਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਬੀ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਉਤੇ ਬੇਹਤਰੀਨ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਬਣੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਤਵਿਆਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸਾਊਂਡ ਬੌਕਸ ਰਾਹੀਂ ਸਪੀਕਰਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਅਕਸਰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਦੋ ਮੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰ ਬੰਨ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਸਤਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇਸੇ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ, ਤਵੇ ਅਤੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਹੱਥਲੇ ਲੇਖ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਸੇ ਗ੍ਰਾਮੋਫੋਨ ਕਲਚਰ 'ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਸ ਅਮੀਰ ਵਿਰਾਸਤ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕੇ।
ਇਸ ਸਾਧਨ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਦਾ ਆਰੰਭ ਹੋਇਆ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਗਾਇਕ ਕਲਕਾਰਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਤਵਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਵੀਸ਼ਰ, ਢਾਡੀ ਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲੋਕ-ਕਿੱਸੇ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਹਰ ਉਭਰਦੇ ਗਾਇਕ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਤਵਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਾਉਣਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੋ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਮਿੱਥੇ ਮਿਆਰ 'ਤੇ ਖਰੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ, ਕੋਲੋਂ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਣਦਾ ਹਿੱਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਕਾਰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਮੌਲਣ ਅਤੇ ਵਿਗਸਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਸਥਾਨ ਬਣਾ ਲਿਆ।
ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣੀਆਂ। ਸਰਦੇ ਪੁੱਜਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨਪ੍ਰਚਾਵੇ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਯਤਾ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਐਚ ਐਮ ਵੀ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਵੇਚਣੀਆਂ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਤਕੜਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਤੀ ਰੁਚੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਅ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ 'ਚ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਤਵਿਆਂ ਅਤੇ ਸਪੀਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਕਰਦੇ ਤੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਨਿਰਬਾਹ ਕਰਦੇ। ਇਹ ਛੇਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦਾ ਆਰੰਭਕ ਦੌਰ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ 'ਤੇ ਸਪੀਕਰ ਵੱਜਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਹਰ ਮੌਕਾ ਸਪੀਕਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਧੂਰਾ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਪਿੰਡਾਂ-ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਸਪੀਕਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਣ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਪੀਕਰ ਲਾਉਣਾ, ਸਮਾਜ ਦੇ ਹਰ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਚ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੁਚੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਗੀਤਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਪਛਾਣ ਬਣਨ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਵਿਚ ਚੋਖਾ ਵਾਧਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਇਹ ਗੀਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਹੀ ਬਣ ਗਏ ਤੇ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕੀਤਾ।
ਇਕ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲਾ 8-10 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸਪੀਕਰ ਚਲਾਉਂਦਾ। ਉਸਨੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕ ਤੋਂ ਚਾਰ ਤੱਕ ਸੈੱਟ ਰੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਈਜ਼ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਪੇਟੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਗ੍ਰਾਮੋਫੋਨ ਨੂੰ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਵੇ ਰੱਖਣ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਕ ਅਵਾਜ਼ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲਾ ਯੰਤਰ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਐਂਪਲੀਫਾਇਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਇਕ ਸੂਈਆਂ ਦੀ ਡੱਬੀ ਵੀ ਇਸੇ ਪੇਟੀ ਵਿਚ ਹੁੰਦੀ। ਇਕ ਪੇਟੀ ਨਾਲ ਇਕ ਬੈਟਰੀ ਅਤੇ ਦੋ ਸਪੀਕਰ ਜਾਂ ਹਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਮੁਕੰਮਲ ਸੈੱਟ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 40-50 ਤਵੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿਚ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤੋਂ 10-15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਾਈ ਦੇ ਕੇ ਬੁਕਿੰਗ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਪੀਕਰ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਜਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਾਰ ਦਿਨ ਲਈ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਤੋਂ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਸੱਤ ਸੌ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਕਮਾਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਾਲੇ ਘਰ ਸਪੀਕਰਾਂ ਨੂੰ ਕੋਠੇ ਉਤੇ ਦੋ ਮੰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਉਪਰ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਇਕ ਲੰਬੇ ਬਾਂਸ ਦੀ ਮੱਦਦ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸੈੱਟ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਯੋਗ ਥਾਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਸਪੀਕਰ ਵਾਲੇ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਆਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਰੌਣਕ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਵਿਹੜਾ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਮੈਂਬਰ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗੀਤ ਨੂੰ ਸਪੀਕਰ 'ਤੇ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਚੰਦ ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤ Ḕਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੇਰੀ ਲੀਲ੍ਹਾ ਨਿਆਰੀ ਏ' ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯਮਲਾ ਜੱਟ, ਢਾਡੀ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ, ਦੀਦਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ, ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਰਮਤਾ, ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਹਰਚਰਨ ਗਰੇਵਾਲ, ਕਰਮਜੀਤ ਧੂਰੀ, ਰੰਗੀਲਾ ਜੱਟ, ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ-ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ, ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਛਿੰਦਾ, ਕੇ ਦੀਪ-ਜਗਮੋਹਨ ਕੌਰ, ਏ ਐਸ ਕੰਗ, ਦੀਦਾਰ ਸੰਧੂ ਅਤੇ ਸਵਰਨ ਲਤਾ ਆਦਿ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਆਪਣੇ ਵਧੀਆ ਸਪੀਕਰਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੇ ਤਵਿਆਂ ਕਰਕੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਮਾਲਵਾ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਜੈਤੋ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਾਰੀ ਜਿਸਨੂੰ Ḕਜੈਤੋ ਵਾਲਾ ਤਾਰੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਪੀਕਰ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕੋਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਗਭਗ ਪੰਦਰਾਂ ਸੈੱਟ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਕੇਵਲ ਮਾਲਵੇ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਝੰਡੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਤਾਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਗਾਇਕਾਂ ਨਾਲ ਬੜੇ ਨੇੜਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ ਤਾਰੀ ਦਾ ਬੜਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਤਾਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਹ ਉਸਨੂੰ ਬੜਾ ਮਾਣ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਵਿਚ ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਚਾਬੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਇਕ ਦੋ ਗੀਤਾਂ ਬਾਅਦ ਚਾਬੀ ਭਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਚ ਐਮ ਵੀ ਕੰਪਨੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਈਆਂ। ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲ ਤਵੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਤਵਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ। ਸੰਨ 1971 ਤੱਕ ਪੱਥਰ ਦੇ ਤਵੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ। 1971 ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 1988 ਤੱਕ ਭਾਵ ਜਦ ਤੱਕ ਤਵਿਆਂ ਦਾ ਦੌਰ ਰਿਹਾ, ਇਹ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬਣਦੇ ਰਹੇ। ਤਵੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਸਾਈਜਾਂ ਦੇ ਬਣਦੇ ਸਨ। ਐਲ ਪੀ ਭਾਵ ਲੌਂਗ ਪਲੇਅ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅੱਠ ਤੋਂ ਬਾਰਾਂ ਤੱਕ ਗਾਣੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦੂਸਰਾ ਈ ਪੀ ਭਾਵ ਐਕਸਟੈਂਡ ਪਲੇਅ ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੋ ਤੋਂ ਛੇ ਤੱਕ ਗੀਤ ਹੁੰਦੇ ਸਲ। ਪੱਥਰ ਦੇ ਤਵੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਐਚ ਐਮ ਵੀ, ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀ, ਕੋਲੰਬੀਆ ਅਤੇ ਏਂਜਲਸ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਆਦਿ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸਨ। ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਤਵੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਈ ਐਮ ਆਈ, ਉਡੀਅਨ, ਇਨਰੀਕੋ, ਏਂਜਲਸ, ਐਚ ਐਮ ਵੀ, ਸ਼ਿਵ ਦੁਰਗਾ, ਟੀ ਐਮ ਸੀ, ਕੇ ਐਮ ਸੀ, ਕੇ ਆਰ ਸੀ, ਰਿਧਮ ਕੈਪਕੋ ਆਦਿ ਕੰਪਨੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਈ ਐਮ ਆਈ ਨੇ ਬਣਾਏ ਜੋ ਕਿ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੰਪਨੀ ਐਚ ਐਮ ਵੀ ਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੀ।
ਸੰਨ 1990 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸੁਨਹਿਰੇ ਦੌਰ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਭਾਵ ਮੁਕੰਮਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤਵੇ ਬਣਨੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ। ਵਿਆਹਾਂ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਵਿਚ ਹੁਣ ਸਪੀਕਰਾਂ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਬਹੁਤ ਘਟ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਨਵੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬਣਨੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ Ḕਕੈਸੇਟ ਕਲਚਰ' ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਨਵਾਂ ਦੌਰ ਦਸਤਕ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਤਕਨੀਕ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ। ਘਰ-ਘਰ ਵਿਚ ਟੇਪ-ਰਿਕਾਰਡਰ ਅਤੇ ਡੈਕ ਆ ਗਏ। ਫਿਰ ਸਾਰੀਆਂ ਕੈਸੇਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆ ਗØਈਆਂ। ਤਵਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਟੇਪਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ।
ਤਵਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਦਾ ਆਗਮਨ ਵੀ ਤਕਨੀਕ ਸਦਕਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਵੀ ਤਕਨੀਕ ਕਾਰਨ ਹੀ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦੀ ਥਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੈਸੇਟ ਕਲਚਰ ਨੇ ਲਈ, ਸੀਡੀਆਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਆਇਆ, ਹੁਣ ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਚਿੱਪਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਇਸ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਵਿਆਹਾਂ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ 'ਤੇ ਡੀ ਜੇ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੋ ਗਿਆ। ਅੱਜ ਗਾਇਕੀ 'ਤੇ ਵੀ ਤਕਨੀਕ ਭਾਰੂ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿਚ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਨੀਵਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਤਵਿਆਂ ਅਤੇ ਸਪੀਕਰਾਂ ਦਾ ਦੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅਤੇ ਮਾਣਮੱਤਾ ਦੌਰ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਅਮੀਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਵੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਸਾਡਾ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸਾ ਹਨ, ਜਿਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਗੀਤ ਅਤੇ ਕਲਚਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰੱਖਣਗੇ। ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇਸ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਦੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਵੀ ਪੁਰਾਣੇ ਤਵੇ, ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਸੁਣਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਇਸ ਵਿਰਾਸਤ 'ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ।
Saturday 24 March 2012
ਪਿਸਤੌਲਧਾਰੀ ਨਾ ਬਣਾਓ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ
ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜੰਜੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਕੜ੍ਹਿਆ ਕਿਸੇ ਪਾਗਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਤੜਫ਼ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਦ ਇਸ ਮੁਲ਼ਕ ਦੀਆਂ ਕਈ ਮਾਂਵਾਂ ਨੇ ਕਈ ਜਿੰਦਾਦਿਲ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਮੁੜ੍ਹ ਤੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈ ਸਕਣ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਹਨਾਂ ਭਾਰਤ ਮਾਂ ਦੇ ਲਾਲਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਮਾਲਾਵਾਂ ਹੀ ਨਸੀਬ ਹੋਈਆਂ, ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਫ਼ਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹਾਲੇ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਸਕ ਸੋਚ ਦਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਥੀਆਂ ਸੁਖਦੇਵ ਰਾਜਗੁਰੂ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਉੱਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੁੱਝ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਚੀ ਸੋਚ ਦੇ ਸਖ਼ਸ਼ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪਿਸਤੌਲਧਾਰੀ ਬਣਾਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ, ਜਦਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਖੂਨ ਖ਼ੂਰਾਬੇ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਉੱਤੇ ਲਟਕਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਤਦ ਵੀ ਉਹ ਰੂਸ ਦੇ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਿਤਾਬੀ ਮੋਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਐਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਮਰਹੂਮ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਇਆ, ਅਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਪਈ ਕਿਤਾਬ ਲਿਬਰਟੀ ਐਂਡ ਦਾ ਗ੍ਰੇਟ ਲਿਬਰਟੇਰੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਟੀ ਸਪਰੇਡਿੰਗ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਬੁਰਜੁਆ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਟੂਕਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੀ।
ਜੇਕਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕੇਵਲ ਹਿੰਸਕ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਊਕ ਜਾਂਦਾ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਸ਼ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹੋਸ਼ ਅਤੇ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤਾਲ ਮੇਲ ਬਿਠਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਚੰਗੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਗਿਆਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਮਹਾਨ ਵਿਚਾਰਕ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ। ਜੇਕਰ ਭਗਤ ਕੇਵਲ ਹਿੰਸਕ ਸੋਚ ਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਦਿੱਲੀ ਅਸੰਬਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟੇ ਬੰਬ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਲਾਸ਼ਾਂ ਵਿਛਾਉਂਦਾ, ਪਰੰਤੂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਬੋਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਸੰਬਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਿਆ ਬੰਬ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਵੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲਾਹੌਰ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਸਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫ਼ੈਦ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਡਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹਿੰਸਕ ਸੋਚ ਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਉੱਚੀ ਅਤੇ ਸੁੱਚੀ ਸੋਚਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਮਕਸਦ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਸਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਪਿਸਤੌਲਧਾਰੀ ਵਿਖਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜੇ ਉੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਸੋਚ ਦਾ ਫ਼ਕੀਰ ਨੌਜਵਾਨ ਦਰਸਾਉਣ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਨ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੀ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਥੀਆਂ ਸੁਖਦੇਵ ਰਾਜਗੁਰੂ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਉੱਤੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕੁੱਝ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਉੱਚੀ ਸੋਚ ਦੇ ਸਖ਼ਸ਼ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪਿਸਤੌਲਧਾਰੀ ਬਣਾਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ, ਜਦਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਖੂਨ ਖ਼ੂਰਾਬੇ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਉੱਤੇ ਲਟਕਾਇਆ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਤਦ ਵੀ ਉਹ ਰੂਸ ਦੇ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਿਤਾਬੀ ਮੋਹ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਐਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਮਰਹੂਮ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਆਗੂ ਸੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਂਡਰਸ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਇਆ, ਅਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਪਈ ਕਿਤਾਬ ਲਿਬਰਟੀ ਐਂਡ ਦਾ ਗ੍ਰੇਟ ਲਿਬਰਟੇਰੀਅਨਜ਼ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਟੀ ਸਪਰੇਡਿੰਗ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਬੁਰਜੁਆ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਟੂਕਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਸੀ।
ਜੇਕਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕੇਵਲ ਹਿੰਸਕ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਤੋਂ ਊਕ ਜਾਂਦਾ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਸ਼ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹੋਸ਼ ਅਤੇ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤਾਲ ਮੇਲ ਬਿਠਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਚੰਗੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਹੋਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਗਿਆਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਈ ਮਹਾਨ ਵਿਚਾਰਕ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਕੇ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤਾ। ਜੇਕਰ ਭਗਤ ਕੇਵਲ ਹਿੰਸਕ ਸੋਚ ਦਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਦਿੱਲੀ ਅਸੰਬਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟੇ ਬੰਬ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਲਾਸ਼ਾਂ ਵਿਛਾਉਂਦਾ, ਪਰੰਤੂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਬੋਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਬੋਲਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਸੰਬਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਿਆ ਬੰਬ ਗੋਰੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਚਿਤਾਵਨੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਦੇਸ਼ ਵੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲਾਹੌਰ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਸਦੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫ਼ੈਦ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਸ਼ਾਂਤ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਡਰ ਤਕਲੀਫ਼ ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹਿੰਸਕ ਸੋਚ ਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਉੱਚੀ ਅਤੇ ਸੁੱਚੀ ਸੋਚਦਾ ਮਾਲਕ ਸੀ, ਉਸਦਾ ਮਕਸਦ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਸਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਪਿਸਤੌਲਧਾਰੀ ਵਿਖਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜੇ ਉੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਸੋਚ ਦਾ ਫ਼ਕੀਰ ਨੌਜਵਾਨ ਦਰਸਾਉਣ, ਜੋ ਉਸਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ।
ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ--ਸਲਾਖ਼ਾਂ ’ਚੋਂ ਗੂੰਜਦਾ ਰਿਹਾ ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ
ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਜਦ ਆਪਣਾ ਅਜਾਇਬਘਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਆਂ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤਹਿਰੀਕ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਕਰਨੀ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਸੰਨ 1908 ਦੇ ਅਲੀਪੁਰ ਬੰਬ ਕੇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ‘ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ’ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਬਡ਼ੀ ਚਰਚਿਤ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ ਬਾਲਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਜਾਇਬਘਰ ਦੇ ਕਿਊਰੇਟਰ ਡਾ. ਨੂਰੁਲ ਹੂਡਾ ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਅਲੀਪੁਰ ਬੰਬ ਕਾਂਡ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਹੀ ਰਾਜਮਣੀ ਸ੍ਰੀਵਾਸਤਵ ਦੀ ਉੱਘੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਚਰਚਿਤ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ ਅਦਾਲਤੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਥੀਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਮੁਕੱਦਮੇ ਕਿੰਨੇ ਖੋਖਲੇ ਸਨ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇਣ ’ਤੇ ਬਜ਼ਿੱਦ ਸਨ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਵੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਏ.ਜੀ. ਨੂਰਾਨੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿਤਾਬ ’ਦਾ ਟਰਾਇਲ ਆਫ਼ ਭਗਤ ਸਿੰਘ’ ਵਿੱਚ ਬਾਖੂਬੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦੋ ਵਰ੍ਹੇ 8 ਅਪਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਬਾਅਦ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 23 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਰੱਸਾ ਚੁੰਮਣ ਤਕ ਦੇ ਹਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੋ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨਾਲ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਹੋਈ। ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ 7 ਮਈ 1929 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 6 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸੈਸ਼ਨ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਕੀਲ ਤੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮੀ ਆਸਿਫ਼ ਅਲੀ ਨੇ ਪਡ਼੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਇਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਮੁਕੱਦਮਾ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਖ਼ੁਦ ਲਡ਼ਿਆ ਸੀ।
ਡਾ. ਚਮਨ ਲਾਲ
ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 12 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 6 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਸੈਸ਼ਨ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 22 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਖ਼ਤ ਲਿਖਣ ਤਕ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਡ਼੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਹੋਰ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿ ਆਦਮੀ ਇਸ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦੰਗ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਦੋਸਤਾਂ, ਜੇਲ੍ਹ ਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖ਼ਤ ਲਿਖੇ, ‘ਮੈਂ ਨਾਸਤਿਕ ਕਿਉਂ ਹਾਂ’, ‘ਨੌਜਵਾਨ ਸਿਆਸੀ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤ’ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਨੋਟ ਬੁੱਕ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸੀ ਲੇਖ ਤੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਲੰਮੀਆਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜੋ ਲਗਪਗ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਤਕ ਚਲੀਆਂ।
12 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਸਜ਼ਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦੱਤ ਨੂੰ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਰਾਹ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਫੌਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 15 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਅਤੇ ਦੱਤ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ 17 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦੇ ਦਰਜੇ ਸਹਿਤ ਪਡ਼੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਦੱਤ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ‘ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ’ ਦੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਸੁਖਦੇਵ ਆਦਿ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ ਦੀ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦਾ ਪਤਾ 10 ਜੁਲਾਈ 1929 ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਜਦ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ 10 ਜੁਲਾਈ 1929 ਤੋਂ ਸਾਂਡਰਸ ਕਤਲ ਕੇਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ‘ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ’ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਉਸ ਦਿਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਟਰੈਚਰ ’ਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਵੀ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦੌਰਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਤਿੰਦਰਨਾਥ ਦਾਸ ਨੇ 63 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਬਾਅਦ 13 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਤੋਂ ਨੌਆਬਾਦੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਕੁਝ ਭਰੋਸਿਆਂ ਕਰਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ 2 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਮੁਲਤਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਮੁੱਕਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ 4 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦਾ ਅੰਤ 112 ਦਿਨ ਬਾਅਦ 4 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਮੰਗ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨ ਕੇ ਕੁਝ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਤਨਜ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਵਰਗੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਲਈ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਮੰਗਿਆ ਸੀ ਪਰ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਅੱਜ ਤਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ 1861 ਤੋਂ ਹੱਦ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇੰਡੀਅਨ ਪੁਲੀਸ ਐਕਟ (ਆਈ.ਪੀ.ਐਸ.) ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪੂਰਾ ਨਿਜ਼ਾਮ ਬਦਲੇ ਬਗੈਰ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਜਾਂ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਠਾਕੁਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹਕੂਮਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਲੱਗਾ’ (ਇਹ ਪੂਰੀ ਟਿੱਪਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਵ ਹੈ)।
ਸਪੈਸ਼ਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਪੰਡਤ ਕਿਸ਼ਨ ਚੰਦ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ‘ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ’ ਦੌਰਾਨ 21 ਅਕਤੂਬਰ 1927 ਨੂੰ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਇੱਕ ਇਕਬਾਲੀਆ ਗਵਾਹ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਦੇ ਉਕਸਾਵੇ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪ੍ਰੇਮਦੱਤ ਨੇ ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਚੱਪਲ ਵਗਾਹ ਮਾਰੀ। ਦੂਜੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਐਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ’ਤੇ ਵੀ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕਡ਼ੀ ਲਾਉਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਜਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ, ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ, ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਸਿਨਹਾ, ਅਜੈ ਘੋਸ਼, ਪ੍ਰੇਮ ਦੱਤ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੇ ਹੱਥਕਡ਼ੀਆਂ ਲੁਆਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਡ਼ੇ ਜ਼ਾਲਮਾਨਾ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਇਸ ਵਹਿਸ਼ੀ ਕੁਟਾਪੇ ਨਾਲ ਅਜੈ ਘੋਸ਼ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਤਾਨਵੀ ਅਫ਼ਸਰ ਰਾਬਰਟ ਨੇ ਅਪਾਣਾ ਖਾਸ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਵਹਿਸ਼ੀ ਕਾਰੇ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਲੇਖਨ ਵਿਜੈ ਕੁਮਾਰ ਸਿਨਹਾ ਨੇ ਕੀਤਾ।
ਫਰਵਰੀ 1930 ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ 15 ਦਿਨ ਲਈ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਬਿਆਨਾਂ ਨਾਲ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੋਹਰਤ ਅਸਮਾਨ ਛੋਹ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਅਕਸ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਇਸ ਕੇਸ ’ਤੇ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੀ ਅਪੀਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਨੇ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ‘ਸੁਹਿਰਦ ਇਨਕਲਾਬੀ’ ਦਾ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਸੀ।
ਪਹਿਲੀ ਮਈ 1930 ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਨੌਆਬਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਇ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਸਬੰਧੀ ਇੱਕ ਅਣਹੋਣਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕਦਿਆਂ ਇੱਕ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਮੁਤਾਬਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਿੰਨ ਮੈਂਬਰੀ ‘ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ’ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉੱਚੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ-ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਲੰਦਨ ਸਥਿਤ ‘ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ’ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵੱਲੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਨਹੀਂ ਲਈ ਗਈ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਤੇ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਫ਼ਾਂਸੀ ਚਡ਼੍ਹਾਉਣਾ ਸੀ। 7 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
5 ਮਈ 1930 ਤੋਂ ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। 12 ਮਈ 1930 ਤੋਂ ਇਸ ਕੇਸ ਦੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਬਾਈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨਗ਼ਮੇ ਗਾਏ ਅਤੇ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1929 ਵਾਲੀ ਵਹਿਸ਼ਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੇਰ ਦੁਹਰਾਈ। ਅਜੈ ਘੋਸ਼, ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮਦੱਤ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਪੂਰੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਮੁਲਜ਼ਮ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਗ਼ੈਰਹਾਜ਼ਰ ਰਹੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵਕੀਲ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲਾਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਵਕੀਲਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਗ਼ੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਾਅ ਪੇਸ਼ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵੇ ਏ.ਜੀ. ਨੂਰਾਨੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਲਗਪਗ ਚਾਰ ਦਹਾਕੇ ਜੋ ਤੱਥ ਅੱਖੋਂ-ਪਰੋਖੇ ਰਿਹਾ, ਉਹ ਸੀ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਕਈ ਖ਼ਤ ਲਿਖੇ ਤੇ ਦਰਖਾਸਤਾਂ ਭੇਜੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਤੇ ਦਰਖਾਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਬਚਾਅ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤੇ, ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫਾਂਸੀ ਚਡ਼੍ਹਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਕੀਲ ਰਾਹੀਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ/ਸੁਣਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਅਮੋਲਕ ਰਾਮ ਕਪੂਰ ਨੂੰ 457 ਸਰਕਾਰੀ ਗਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਜਿਰਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਇਕਬਾਲੀਆ ਗਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਜਿਰਾਹ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਡਰਾਮਾ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਾਲੀ ਤਕ ਬਿਨਾਂ ਜਾਣੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। 28 ਜੁਲਾਈ 1930 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਾਂ ਦਰਖਾਸਤ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਜੇਲ੍ਹ ਨਿਯਮਾਂ’ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਇਸ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਹਡ਼ੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 22 ਅਗਸਤ 1930 ਤਕ ਚਲੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਸਮਾਂ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀਆਂ 1946 ਤਕ ਕੀਤੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇੰਨਾ ਨਾ ਬਣਦਾ ਹੋਵੇ।
ਅਖੀਰ ਨੂੰ ਜਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਮੰਗੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਕੀਲ ਨਾਲ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ’ਤੇ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੇ ਗਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਜਿਰਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਵਕਤ ਮੰਗਣ ’ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖ ਕੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਫ਼ੈਸਲਾ 7 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵੀ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਨਵੇਂ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ 135 ਫਾਈਲਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਣ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਤੇ ਐਕਟਿੰਗ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਰਾਣਾ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 2006 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ ਚਾਰ ਜਿਲਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਮਾਲਵਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਡ਼ੈਚ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵਿੱਚ ਛਪੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵੱਲੋਂ ਡਿਜੀਟਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ/ਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜ਼ਬਾਨ ’ਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਕਮਾਂਡ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਰਦੂ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪਰਪੱਕ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਖੁਸ਼ਖ਼ਤ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ’ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵੀ.ਐਨ. ਦੱਤਾ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗਰੈਜੂਏਟ ਵੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੀ ਪਕਡ਼ ਬਾਰੇ ਸ਼ੰਕਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਜਾਂ ਆਸਿਫ਼ ਅਲੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਹਰਾਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਖ਼ਤ ਅਚੰਭਾਜਨਕ ਹਨ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨੀ ਬਚਾਅ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਸਲੇ ਤੇ ਪੈਂਤਡ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਿੰਨਾ ਪਰਪੱਕ ਸੀ ਪਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਹੈਰਾਨਕੁਨ ਅਕਲ, ਸਮਝਦਾਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਤੋਂ ਹੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਕੂਮਤ ਦਹਿਸ਼ਤਜ਼ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲਿਖੇ ਕਰੀਬ 20 ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਛਪ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ 6 ਜੂਨ 1929 ਦਾ ਬਿਆਨ ਅਤੇ ‘ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਆਦਰਸ਼’। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 12 ਖ਼ਤ ਤੇ ਦਰਖਾਸਤਾਂ 15 ਅਗਸਤ 2011 ਦੇ ‘ਦੀ ਹਿੰਦੂ’ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਪੇ। 12 ਵਿੱਚੋਂ ਦਸ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪੂਰੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਦਾ ਅਧੂਰਾ ਰੂਪ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਧੂਰੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਸਬੰਧ 21 ਅਕਤੂਬਰ 1929 ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਹਿਸ਼ੀ ਮਾਰ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੀ ਦਾ 1930 ਦੀ ਦਰਖਾਸਤ ਨਾਲ।
‘ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ’ (ਉਰਦੂ) ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ 12 ਅਪਰੈਲ 1929 ਅਤੇ ‘ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਜ਼’ (ਦਿੱਲੀ) ਦੇ 18 ਅਪਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਪੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦੱਤ ਦੀ ਅਮੁੱਲੀ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਕਾਪੀ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੇਖਕ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਗੇਟ ਦੇ ਇੱਕ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ ਨੇ 4 ਅਪਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿੱਚੀ ਸੀ ਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬੰਬ ਕਾਂਡ ਬਾਅਦ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਸੀ।
ਡਾ. ਚਮਨ ਲਾਲ
ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 12 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ ਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। 6 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਸੈਸ਼ਨ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਬਿਆਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 22 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਖ਼ਤ ਲਿਖਣ ਤਕ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਡ਼੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਤੇ ਹੋਰ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿ ਆਦਮੀ ਇਸ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦੰਗ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਦੋਸਤਾਂ, ਜੇਲ੍ਹ ਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖ਼ਤ ਲਿਖੇ, ‘ਮੈਂ ਨਾਸਤਿਕ ਕਿਉਂ ਹਾਂ’, ‘ਨੌਜਵਾਨ ਸਿਆਸੀ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤ’ ਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਨੋਟ ਬੁੱਕ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਆਸੀ ਲੇਖ ਤੇ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ। ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਲੰਮੀਆਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜੋ ਲਗਪਗ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਤਕ ਚਲੀਆਂ।
12 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਸਜ਼ਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦੱਤ ਨੂੰ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਰਵਾਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਰਾਹ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਫੌਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 15 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਅਤੇ ਦੱਤ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਦੋਵਾਂ ਨੇ 17 ਜੂਨ 1929 ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦੇ ਦਰਜੇ ਸਹਿਤ ਪਡ਼੍ਹਨ-ਲਿਖਣ ਦੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਦੱਤ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ‘ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ’ ਦੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਸੁਖਦੇਵ ਆਦਿ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ ਦੀ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦਾ ਪਤਾ 10 ਜੁਲਾਈ 1929 ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਜਦ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ 10 ਜੁਲਾਈ 1929 ਤੋਂ ਸਾਂਡਰਸ ਕਤਲ ਕੇਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ‘ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ’ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਉਸ ਦਿਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਟਰੈਚਰ ’ਤੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ ਬਾਕੀ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਵੀ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦੌਰਾਨ ਇਨਕਲਾਬੀ ਜਤਿੰਦਰਨਾਥ ਦਾਸ ਨੇ 63 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਬਾਅਦ 13 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ। ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗੀ ਤੋਂ ਨੌਆਬਾਦੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਕੁਝ ਭਰੋਸਿਆਂ ਕਰਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ 2 ਸਤੰਬਰ 1929 ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਮੁਲਤਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਮੁੱਕਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ 4 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦਾ ਅੰਤ 112 ਦਿਨ ਬਾਅਦ 4 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਮੰਗ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨ ਕੇ ਕੁਝ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਤਨਜ਼ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਵਰਗੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਲਈ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦਾ ਦਰਜਾ ਮੰਗਿਆ ਸੀ ਪਰ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀ’ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਅੱਜ ਤਕ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ 1861 ਤੋਂ ਹੱਦ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇੰਡੀਅਨ ਪੁਲੀਸ ਐਕਟ (ਆਈ.ਪੀ.ਐਸ.) ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪੂਰਾ ਨਿਜ਼ਾਮ ਬਦਲੇ ਬਗੈਰ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਜਾਂ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਠਾਕੁਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹਕੂਮਤ ਹੋਣ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਲੱਗਾ’ (ਇਹ ਪੂਰੀ ਟਿੱਪਣੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਿਰਫ਼ ਭਾਵ ਹੈ)।
ਸਪੈਸ਼ਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਰਾਇ ਸਾਹਿਬ ਪੰਡਤ ਕਿਸ਼ਨ ਚੰਦ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ‘ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ’ ਦੌਰਾਨ 21 ਅਕਤੂਬਰ 1927 ਨੂੰ ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਇੱਕ ਇਕਬਾਲੀਆ ਗਵਾਹ ਜੈ ਗੋਪਾਲ ਦੇ ਉਕਸਾਵੇ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪ੍ਰੇਮਦੱਤ ਨੇ ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਚੱਪਲ ਵਗਾਹ ਮਾਰੀ। ਦੂਜੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਐਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕਰਨ ’ਤੇ ਵੀ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥਕਡ਼ੀ ਲਾਉਣ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤੇ। ਜਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ, ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ, ਵਿਜੇ ਕੁਮਾਰ ਸਿਨਹਾ, ਅਜੈ ਘੋਸ਼, ਪ੍ਰੇਮ ਦੱਤ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੇ ਹੱਥਕਡ਼ੀਆਂ ਲੁਆਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਡ਼ੇ ਜ਼ਾਲਮਾਨਾ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਇਸ ਵਹਿਸ਼ੀ ਕੁਟਾਪੇ ਨਾਲ ਅਜੈ ਘੋਸ਼ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਵਰਮਾ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਰਤਾਨਵੀ ਅਫ਼ਸਰ ਰਾਬਰਟ ਨੇ ਅਪਾਣਾ ਖਾਸ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਵਹਿਸ਼ੀ ਕਾਰੇ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਲੇਖਨ ਵਿਜੈ ਕੁਮਾਰ ਸਿਨਹਾ ਨੇ ਕੀਤਾ।
ਫਰਵਰੀ 1930 ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ 15 ਦਿਨ ਲਈ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤੀ ਬਿਆਨਾਂ ਨਾਲ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੋਹਰਤ ਅਸਮਾਨ ਛੋਹ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਅਕਸ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਇਸ ਕੇਸ ’ਤੇ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੀ ਅਪੀਲ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਨੇ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ‘ਸੁਹਿਰਦ ਇਨਕਲਾਬੀ’ ਦਾ ਮਾਣ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਸੀ।
ਪਹਿਲੀ ਮਈ 1930 ਨੂੰ ਬਰਤਾਨਵੀ ਨੌਆਬਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਇ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਸਬੰਧੀ ਇੱਕ ਅਣਹੋਣਾ ਕਦਮ ਚੁੱਕਦਿਆਂ ਇੱਕ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਮੁਤਾਬਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਿੰਨ ਮੈਂਬਰੀ ‘ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ’ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉੱਚੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ-ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਲੰਦਨ ਸਥਿਤ ‘ਪ੍ਰਿਵੀ ਕੌਂਸਲ’ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਵੱਲੋਂ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਨਹੀਂ ਲਈ ਗਈ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਵੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਤੇ ਆਰਡੀਨੈਂਸ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਫ਼ਾਂਸੀ ਚਡ਼੍ਹਾਉਣਾ ਸੀ। 7 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
5 ਮਈ 1930 ਤੋਂ ਇਸ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। 12 ਮਈ 1930 ਤੋਂ ਇਸ ਕੇਸ ਦੇ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਬਾਈਕਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨਗ਼ਮੇ ਗਾਏ ਅਤੇ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ ਕੀਤੀ। ਅਕਤੂਬਰ 1929 ਵਾਲੀ ਵਹਿਸ਼ਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੇਰ ਦੁਹਰਾਈ। ਅਜੈ ਘੋਸ਼, ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮਦੱਤ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ। ਪੂਰੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਮੁਲਜ਼ਮ ਅਦਾਲਤ ਤੋਂ ਗ਼ੈਰਹਾਜ਼ਰ ਰਹੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵਕੀਲ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲਾਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਵਕੀਲਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਗ਼ੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਚਾਅ ਪੇਸ਼ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਵੇਰਵੇ ਏ.ਜੀ. ਨੂਰਾਨੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਲਗਪਗ ਚਾਰ ਦਹਾਕੇ ਜੋ ਤੱਥ ਅੱਖੋਂ-ਪਰੋਖੇ ਰਿਹਾ, ਉਹ ਸੀ ਇਸ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਸਪੈਸ਼ਲ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਨੂੰ ਕਈ ਖ਼ਤ ਲਿਖੇ ਤੇ ਦਰਖਾਸਤਾਂ ਭੇਜੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਤੇ ਦਰਖਾਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੌਰਾਨ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਬਚਾਅ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤੇ, ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫਾਂਸੀ ਚਡ਼੍ਹਾਉਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੁਲਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਕੀਲ ਰਾਹੀਂ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ/ਸੁਣਵਾਈ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਟ੍ਰਿਬਿਊਨਲ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਅਮੋਲਕ ਰਾਮ ਕਪੂਰ ਨੂੰ 457 ਸਰਕਾਰੀ ਗਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਜਿਰਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜ਼ਾਜਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਇਕਬਾਲੀਆ ਗਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਜਿਰਾਹ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਡਰਾਮਾ ਸੀ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਾਲੀ ਤਕ ਬਿਨਾਂ ਜਾਣੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ। 28 ਜੁਲਾਈ 1930 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਾਂ ਦਰਖਾਸਤ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਜੇਲ੍ਹ ਨਿਯਮਾਂ’ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਇਸ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਹਡ਼ੀ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 22 ਅਗਸਤ 1930 ਤਕ ਚਲੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਸਮਾਂ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀਆਂ 1946 ਤਕ ਕੀਤੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਭੁੱਖ ਹਡ਼ਤਾਲਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇੰਨਾ ਨਾ ਬਣਦਾ ਹੋਵੇ।
ਅਖੀਰ ਨੂੰ ਜਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਮੰਗੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਕੀਲ ਨਾਲ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ’ਤੇ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੇ ਗਵਾਹਾਂ ਨਾਲ ਜਿਰਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਵਕਤ ਮੰਗਣ ’ਤੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖ ਕੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਫ਼ੈਸਲਾ 7 ਅਕਤੂਬਰ 1930 ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਹੋਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵੀ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਅਦਾਲਤੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਨਵੇਂ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ 135 ਫਾਈਲਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੇਖਣ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਤੇ ਐਕਟਿੰਗ ਚੀਫ ਜਸਟਿਸ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਰਾਣਾ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ 2006 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਕੇਸ ਦੇ ਚਾਰ ਜਿਲਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ ਨੂੰ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਨਵੇਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜੋ ਮਾਲਵਿੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਡ਼ੈਚ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਵਿੱਚ ਛਪੇ ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵੱਲੋਂ ਡਿਜੀਟਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ/ਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਮੁਕੱਦਮਿਆਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਆਪੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਤੋਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜ਼ਬਾਨ ’ਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਕਮਾਂਡ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਰਦੂ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪਰਪੱਕ ਮਾਹਰ ਸਨ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਖੁਸ਼ਖ਼ਤ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ’ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵੀ.ਐਨ. ਦੱਤਾ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗਰੈਜੂਏਟ ਵੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜ਼ਬਾਨ ਦੀ ਪਕਡ਼ ਬਾਰੇ ਸ਼ੰਕਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਜਾਂ ਆਸਿਫ਼ ਅਲੀ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਹਰਾਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਇਹ ਖ਼ਤ ਅਚੰਭਾਜਨਕ ਹਨ ਕਿ ਕਾਨੂੰਨੀ ਬਚਾਅ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਸਲੇ ਤੇ ਪੈਂਤਡ਼ਿਆਂ ਬਾਰੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਿੰਨਾ ਪਰਪੱਕ ਸੀ ਪਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇਸ ਹੈਰਾਨਕੁਨ ਅਕਲ, ਸਮਝਦਾਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਤੋਂ ਹੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਹਕੂਮਤ ਦਹਿਸ਼ਤਜ਼ਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਸ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲਿਖੇ ਕਰੀਬ 20 ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਤਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਛਪ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ 6 ਜੂਨ 1929 ਦਾ ਬਿਆਨ ਅਤੇ ‘ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਆਦਰਸ਼’। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 12 ਖ਼ਤ ਤੇ ਦਰਖਾਸਤਾਂ 15 ਅਗਸਤ 2011 ਦੇ ‘ਦੀ ਹਿੰਦੂ’ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਪੇ। 12 ਵਿੱਚੋਂ ਦਸ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਪੂਰੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋ ਦਾ ਅਧੂਰਾ ਰੂਪ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਧੂਰੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਸਬੰਧ 21 ਅਕਤੂਬਰ 1929 ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਹਿਸ਼ੀ ਮਾਰ ਦੀ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੀ ਦਾ 1930 ਦੀ ਦਰਖਾਸਤ ਨਾਲ।
‘ਵੰਦੇ ਮਾਤਰਮ’ (ਉਰਦੂ) ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ 12 ਅਪਰੈਲ 1929 ਅਤੇ ‘ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਜ਼’ (ਦਿੱਲੀ) ਦੇ 18 ਅਪਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਪੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦੱਤ ਦੀ ਅਮੁੱਲੀ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਕਾਪੀ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੇਖਕ ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਗੇਟ ਦੇ ਇੱਕ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ ਨੇ 4 ਅਪਰੈਲ 1929 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੰਬ ਕੇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖਿੱਚੀ ਸੀ ਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀਆਂ ਨੇ ਬੰਬ ਕਾਂਡ ਬਾਅਦ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਸੀ।
4 Life Lessons That You Were Never Taught in School
1. The majority of getting what you want is about being bold and daring enough to ask
If you really think about it, it really boils down to only two things that prevents people from getting what they want in life: they are either too scared or afraid to ask for the things they want, or they just do not know what they really want. You need to learn to ask for the things want, even if you know that people will say no. What is the risk of them saying no to you? It is almost close to zero, as you would have lost nothing. But if you continue asking, you would be really surprised at how frequently you would be able to get the things you want!
2. Fear can be one of your best friends at times
Fear is not necessarily always a bad thing, and sometimes it may end up being one of your best friends at times. For example, if you fear someone else being in charge of your own life (such as the government), you will work a lot harder to build your career and try to be financially free as quickly as possible. The only time when fear is really bad is when it prevents you from doing things that you really want to do.
3. Knowledge is useless unless it is used
There a lot of smart people in this world, but you would be surprised to find out that most of the smartest people in this world never ever uses their knowledge at all. Most successful people are not really that smart, but they are able to apply the knowledge they have as quickly as possible, thus gaining experience and improving a lot faster than other people.
4. There are different seasons in life
Just like how the weather has four seasons, there are also different seasons in life. There will bound to be times when a lot of stuff seems to happen in your life at once, and also times when everything seems to come to a standstill. Learning to adapt to these seasons of life by working hard when you have a lot to do, and save for rainy days. Make use of the slower season to recharge yourself so that you will be able to walk a longer distance afterwards.
If you really think about it, it really boils down to only two things that prevents people from getting what they want in life: they are either too scared or afraid to ask for the things they want, or they just do not know what they really want. You need to learn to ask for the things want, even if you know that people will say no. What is the risk of them saying no to you? It is almost close to zero, as you would have lost nothing. But if you continue asking, you would be really surprised at how frequently you would be able to get the things you want!
2. Fear can be one of your best friends at times
Fear is not necessarily always a bad thing, and sometimes it may end up being one of your best friends at times. For example, if you fear someone else being in charge of your own life (such as the government), you will work a lot harder to build your career and try to be financially free as quickly as possible. The only time when fear is really bad is when it prevents you from doing things that you really want to do.
3. Knowledge is useless unless it is used
There a lot of smart people in this world, but you would be surprised to find out that most of the smartest people in this world never ever uses their knowledge at all. Most successful people are not really that smart, but they are able to apply the knowledge they have as quickly as possible, thus gaining experience and improving a lot faster than other people.
4. There are different seasons in life
Just like how the weather has four seasons, there are also different seasons in life. There will bound to be times when a lot of stuff seems to happen in your life at once, and also times when everything seems to come to a standstill. Learning to adapt to these seasons of life by working hard when you have a lot to do, and save for rainy days. Make use of the slower season to recharge yourself so that you will be able to walk a longer distance afterwards.
Improving Your Confidence: Cleaning Out Your Negatives
It is time to get the brush out and clean out all of those negatives thoughts and feelings that are holding your confidence back. You need to begin by facing some of that negative, confidence draining stuff. We are all born confident and it is only as we grow older that we adopt negative thought patterns and baggage that drains that confidence we were born with. Think about how babies start to walk, they don't have negative thought baggage and there is no doubt in their mind that they no matter how many times they fall over they will walk.
Working or living in a mess will wipe out your energy. To get you in the cleaning up mood take 15 minutes now and clean up around you, whether you are at work or at home, make sure you are clutter free before moving on. If everything is already spick and span then simply pat yourself on the back and have a rest for 10 minutes.
Life is so much more fulfilling when you are in control and designing it the way you want to live instead spending all of your energy constantly trouble shooting and problem solving.
You may be holding onto some negative thoughts about yourself that are holing you back from being fully confident. Maybe you compare yourself unfavourably against other people. Perhaps you think that work or life is a huge effort and a constant uphill struggle.
The kind of assumptions we hear at work, which you may share yourself, include;
"I am not a confident person because I left school with no qualifications"
"Until I can work part-time I will never be confident"
" My boss has it in for me, so its no surprise I have no confidence"
"He comes from money, so he is bound to be confident"
"I don't have the right kind of friends to help build up my confidence"
" I will feel confident when I have lost some weight"
As you can see most of these comments are loaded with judgement and unfavourable comparisons with other people rather than fact.Like all assumptions, if you act as if they are true then they become a self fulfilling prophecy. Try writing down some of the unhelpful assumptions you have about yourself. Now against each negative assumption try writing an opposing positive assumption. Now remind yourself about your new assumptions everyday and they will start to take precedent over your negative thoughts.
Like a sports person the more you practice this the better you will get at it. So have fun and make your positive assumptions as juicy and fun as possible.
Working or living in a mess will wipe out your energy. To get you in the cleaning up mood take 15 minutes now and clean up around you, whether you are at work or at home, make sure you are clutter free before moving on. If everything is already spick and span then simply pat yourself on the back and have a rest for 10 minutes.
Life is so much more fulfilling when you are in control and designing it the way you want to live instead spending all of your energy constantly trouble shooting and problem solving.
You may be holding onto some negative thoughts about yourself that are holing you back from being fully confident. Maybe you compare yourself unfavourably against other people. Perhaps you think that work or life is a huge effort and a constant uphill struggle.
The kind of assumptions we hear at work, which you may share yourself, include;
"I am not a confident person because I left school with no qualifications"
"Until I can work part-time I will never be confident"
" My boss has it in for me, so its no surprise I have no confidence"
"He comes from money, so he is bound to be confident"
"I don't have the right kind of friends to help build up my confidence"
" I will feel confident when I have lost some weight"
As you can see most of these comments are loaded with judgement and unfavourable comparisons with other people rather than fact.Like all assumptions, if you act as if they are true then they become a self fulfilling prophecy. Try writing down some of the unhelpful assumptions you have about yourself. Now against each negative assumption try writing an opposing positive assumption. Now remind yourself about your new assumptions everyday and they will start to take precedent over your negative thoughts.
Like a sports person the more you practice this the better you will get at it. So have fun and make your positive assumptions as juicy and fun as possible.
Tuesday 20 March 2012
Top 5 reasons why you should visit India
India is an amazingly huge country with a variety of climatic conditions combined with diverse flora and fauna. Otherwise known as the cradle of the Indus civilization, India is known for its cultural wealth and heritage running back into the prehistorically times.
Taking a holiday in India will definitely be enriching and a memorable experience to those of you who are looking forward to spend some holiday or leisure time. This article highlights the six best reasons why visiting India is worth your time and money.
The first reason for visiting India should be to see The Taj Mahal. This is a white marble structure and world Heritage wonder that was voted as one of the Seven Wonders of the World. The Taj Mahal was build by Mughal Emperor Shah Jehan as a present for his wife Mumtaj Mahal. The structure draws millions of tourist from across the world.
Secondly, India is a rich country when it comes to spirituality. It’s in here that renown saints including Buddha and Mahavira emerged and started the spread of spirituality. This is a country in which Hinduism is a way of life rather than just a religion.
There are many such holy and spiritual cities in India that will definitely enrich your spiritual insight. A good example is Varanasi cities which are cities located at the gates of the Holy Ganges. There are also holy rivers like the spiritual Sarawati River believed to be a source of salvation.
The third reason why India should be your next destination is the experience of Yoga. Yoga is known to originate from India. The rich experience in Yoga has attracted even celebrities around the world like Donovan in their search for spiritual satisfaction. Yoga is a physical and mental therapy by transforming the body and mind into a state self-balance.
The fourth reason is that a visit to India will enable you visit Rajasthan, which is known as the land of the fearless and brave Rajput princes. The dazzling views of Rajasthan include Jaipur, otherwise known as the “Pinky City”, Udaipur also known as the “City of Lakes”, the Jaisalmer also called “Golden City” and the Jodhpur referred to as “Blue City”.
An exclusive train service will take you through these destinations and will definitely leave you with memorable sights and sounds of these places. At the end of the day, your recreation of the ancient many gone years are priceless.
The last top reason you have to visit India is to have a close up contact with its Wildlife; India has diverse ecology inhabiting various animals and plants. Efforts have been successfully made to preserve the diversity of the animals and plants to ensure their continued survival. In addition, India has an amazing way of integrating the wildlife into human life without crisis.
For example, elephants are used for transport purposes even in cities like Mumbai and New Delhi, a site that you can’t see anywhere around the world. The abundant sanctuaries are rated to be among the best in the world.
Taking a holiday in India will definitely be enriching and a memorable experience to those of you who are looking forward to spend some holiday or leisure time. This article highlights the six best reasons why visiting India is worth your time and money.
The first reason for visiting India should be to see The Taj Mahal. This is a white marble structure and world Heritage wonder that was voted as one of the Seven Wonders of the World. The Taj Mahal was build by Mughal Emperor Shah Jehan as a present for his wife Mumtaj Mahal. The structure draws millions of tourist from across the world.
Secondly, India is a rich country when it comes to spirituality. It’s in here that renown saints including Buddha and Mahavira emerged and started the spread of spirituality. This is a country in which Hinduism is a way of life rather than just a religion.
There are many such holy and spiritual cities in India that will definitely enrich your spiritual insight. A good example is Varanasi cities which are cities located at the gates of the Holy Ganges. There are also holy rivers like the spiritual Sarawati River believed to be a source of salvation.
The third reason why India should be your next destination is the experience of Yoga. Yoga is known to originate from India. The rich experience in Yoga has attracted even celebrities around the world like Donovan in their search for spiritual satisfaction. Yoga is a physical and mental therapy by transforming the body and mind into a state self-balance.
The fourth reason is that a visit to India will enable you visit Rajasthan, which is known as the land of the fearless and brave Rajput princes. The dazzling views of Rajasthan include Jaipur, otherwise known as the “Pinky City”, Udaipur also known as the “City of Lakes”, the Jaisalmer also called “Golden City” and the Jodhpur referred to as “Blue City”.
An exclusive train service will take you through these destinations and will definitely leave you with memorable sights and sounds of these places. At the end of the day, your recreation of the ancient many gone years are priceless.
The last top reason you have to visit India is to have a close up contact with its Wildlife; India has diverse ecology inhabiting various animals and plants. Efforts have been successfully made to preserve the diversity of the animals and plants to ensure their continued survival. In addition, India has an amazing way of integrating the wildlife into human life without crisis.
For example, elephants are used for transport purposes even in cities like Mumbai and New Delhi, a site that you can’t see anywhere around the world. The abundant sanctuaries are rated to be among the best in the world.
23 Tips to Protect Yourself and Enjoy in Summer
I am posting down some tips here to help you from this deadly S factor. Try following these tips carefully and you can guard your dear ones and yourself in summer.
Clothing:
1. If you wear dark clothes, you have to pay for it. Try to wear simple and light colored cotton dresses. If you are in Chennai, you can get nice clothes at damn cheap prices, at shopping markets like Pondybazar and Purasaiwakam.
Skin care:
2. Avoid makeup as possible as you can. While you go out in Sun, apply moisturizing cream which has SPF (Sun protecting factor).
3. To keep your lips healthy, apply milk cream (a thin layer of cream that is formed on the surface, when you warm up the milk and then cool it down).
4. Massage your head with coconut oil once a week. If you apply oil to your head daily, it causes dust to stick to your hair and your face also looks greasy!
5. Keep a clean kerchief at handy always, to wipe your face. Try not to use tissue papers because you can help save trees!!
6. Take bath twice a day. Use a lemon flavored soap or a soap that contains tea tree oil. Tea tree oil helps your skin free from pimples and fungal infection. If you cannot afford it, try adding Neem leaves to your bathing water before you take bath.
7. You may apply talcum powder to keep yourself from excessive sweating. Nycil and Shower to Shower brands may help you in this regard.
Eye care:
8. Eyes are very delicate to the Sun's rays. You can protect your beautiful eyes by wearing goggles that cover your entire eye part. I recommend goggles which has UV protecting stuff in it.
9. If you are a traveling buff, you may be prone to eye infection, commonly called as Madras Eye in South India. No need to spend too much money on medication for curing Madras Eye. There are proven and much cheaper alternatives like Neem tube paste which is available in many medical stores.
Dandruff:
10. You can expect heavy “snow” during summer. It is dandruff falling off your hair when you comb. These snowflakes are due to a fungal infection. You can prevent or get rid of dandruff easily by maintaining hygienic practices such as using a clean comb and a separate towel for yourself. Apply mild shampoo daily while having head bath. Dry your scalp completely. Thumb rule: “where it is wet on your body skin for a long time, some fungal infection may happen”.
Food:
11. Yummy! King of fruit (Mango) hits market every summer in India. Mango is a very good source of vitamins and fiber. Be careful not to be carried away by its tastiness. Eat it in the right amount!
12. Succulent fruits such as cucumber, water melons, tomatoes, kiwis, peaches etc are refreshing and also help your body to maintain its water levels. Come on, fill your refrigerator with these fruits rather than carbonated soft drinks. Fresh fruits are good source of anti-oxidants, vitamins and minerals. Some fruits even have the ability to prevent deadly cancer. So come on, go green guys and move to veggie and fruits.
Body odor:
13. Many people experience the problem of bad odor due to sweating. In my opinion, one should not try to avoid sweating by using antiperspirants. I would prefer to use talc, lavender oil or sandal wood oil instead of deodorants. In many cases, these essential oils are cheaper and better than branded deodorants. These are more eco friendly as they do not contain aerosols.
Some other miscellaneous tips to have a safe and enjoyable summer:
14. Do not work out during noon. It can lead to loss of ions and minerals, and quicken dehydration.
15. Try to avoid your children from going out especially during 10am-3pm. It has been proven that UV radiation is very high during this period.
16. If someone is sick due to Sunstroke, offer them electrolyte water, glucose water, tender coconut water or diluted buttermilk. This is the best first aid in my opinion.
17. Summer is the best season to start growing some plants in your gardens, or in pots or wherever you can find place in this “concrete jungle”. Plants add an aesthetic look to your home other than the benefit of providing fresh air. They can also prevent some dust from entering your home.
18. Try to avoid using air conditioners in your office and home. Rather go green! In that way, you can save electricity and cut down CFC (chloro fluro carbons). Use Vetiver mats. These “root mats” help keep your rooms cool. A little labor is required to sprinkle water over it. Encourage your children to do this work so they can learn some new stuff.
19. Enjoy indoor games like Chess, Snake and ladder, Scrabble, Caroms.
20. Teach your children to keep your home clean. Help them cultivate indoor hobbies.
21. Sleep on terrace during nights so you can save electricity. You will also get fresh air!
22. Learn about solar panels and start installing and using them.
23. Always carry an aluminum bottle for drinking water sake. If you are always going to buy packaged water, remember that you are polluting the environment. In a recent survey, it is found that less than twenty percent of drinking bottles are recycled in India.
Wish you a Happy Summer!
Clothing:
1. If you wear dark clothes, you have to pay for it. Try to wear simple and light colored cotton dresses. If you are in Chennai, you can get nice clothes at damn cheap prices, at shopping markets like Pondybazar and Purasaiwakam.
Skin care:
2. Avoid makeup as possible as you can. While you go out in Sun, apply moisturizing cream which has SPF (Sun protecting factor).
3. To keep your lips healthy, apply milk cream (a thin layer of cream that is formed on the surface, when you warm up the milk and then cool it down).
4. Massage your head with coconut oil once a week. If you apply oil to your head daily, it causes dust to stick to your hair and your face also looks greasy!
5. Keep a clean kerchief at handy always, to wipe your face. Try not to use tissue papers because you can help save trees!!
6. Take bath twice a day. Use a lemon flavored soap or a soap that contains tea tree oil. Tea tree oil helps your skin free from pimples and fungal infection. If you cannot afford it, try adding Neem leaves to your bathing water before you take bath.
7. You may apply talcum powder to keep yourself from excessive sweating. Nycil and Shower to Shower brands may help you in this regard.
Eye care:
8. Eyes are very delicate to the Sun's rays. You can protect your beautiful eyes by wearing goggles that cover your entire eye part. I recommend goggles which has UV protecting stuff in it.
9. If you are a traveling buff, you may be prone to eye infection, commonly called as Madras Eye in South India. No need to spend too much money on medication for curing Madras Eye. There are proven and much cheaper alternatives like Neem tube paste which is available in many medical stores.
Dandruff:
10. You can expect heavy “snow” during summer. It is dandruff falling off your hair when you comb. These snowflakes are due to a fungal infection. You can prevent or get rid of dandruff easily by maintaining hygienic practices such as using a clean comb and a separate towel for yourself. Apply mild shampoo daily while having head bath. Dry your scalp completely. Thumb rule: “where it is wet on your body skin for a long time, some fungal infection may happen”.
Food:
11. Yummy! King of fruit (Mango) hits market every summer in India. Mango is a very good source of vitamins and fiber. Be careful not to be carried away by its tastiness. Eat it in the right amount!
12. Succulent fruits such as cucumber, water melons, tomatoes, kiwis, peaches etc are refreshing and also help your body to maintain its water levels. Come on, fill your refrigerator with these fruits rather than carbonated soft drinks. Fresh fruits are good source of anti-oxidants, vitamins and minerals. Some fruits even have the ability to prevent deadly cancer. So come on, go green guys and move to veggie and fruits.
Body odor:
13. Many people experience the problem of bad odor due to sweating. In my opinion, one should not try to avoid sweating by using antiperspirants. I would prefer to use talc, lavender oil or sandal wood oil instead of deodorants. In many cases, these essential oils are cheaper and better than branded deodorants. These are more eco friendly as they do not contain aerosols.
Some other miscellaneous tips to have a safe and enjoyable summer:
14. Do not work out during noon. It can lead to loss of ions and minerals, and quicken dehydration.
15. Try to avoid your children from going out especially during 10am-3pm. It has been proven that UV radiation is very high during this period.
16. If someone is sick due to Sunstroke, offer them electrolyte water, glucose water, tender coconut water or diluted buttermilk. This is the best first aid in my opinion.
17. Summer is the best season to start growing some plants in your gardens, or in pots or wherever you can find place in this “concrete jungle”. Plants add an aesthetic look to your home other than the benefit of providing fresh air. They can also prevent some dust from entering your home.
18. Try to avoid using air conditioners in your office and home. Rather go green! In that way, you can save electricity and cut down CFC (chloro fluro carbons). Use Vetiver mats. These “root mats” help keep your rooms cool. A little labor is required to sprinkle water over it. Encourage your children to do this work so they can learn some new stuff.
19. Enjoy indoor games like Chess, Snake and ladder, Scrabble, Caroms.
20. Teach your children to keep your home clean. Help them cultivate indoor hobbies.
21. Sleep on terrace during nights so you can save electricity. You will also get fresh air!
22. Learn about solar panels and start installing and using them.
23. Always carry an aluminum bottle for drinking water sake. If you are always going to buy packaged water, remember that you are polluting the environment. In a recent survey, it is found that less than twenty percent of drinking bottles are recycled in India.
Wish you a Happy Summer!
ਸਾਡੀਆਂ ਆਦਤਾਂ, ਸਾਡੇ ਸੁਭਾਅ -ਬੇਈਮਾਨੀ, ਚੋਰ-ਬਜ਼ਾਰੀ ਅਤੇ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ!
ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ।ਪਰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਦ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਬੇਈਮਾਨੀ, ਚੋਰ-ਬਜ਼ਾਰੀ, ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਆਦਿ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਕੜ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਜਕੜਿਆ ਕਿ ਇਹ ਬੀਮਾਰੀ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਵਧਦੀ ਹੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੀ ਇਸਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੁਗਣੀ ਚੌਗੁਣੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ ਹੈ। ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬਿਲਕੁਲ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ:
ਚੋਰ ਉਚੱਕਾ ਚੌਧਰੀ, ਗੁੰਡੀ ਰੰਨ ਪ੍ਰਧਾਨ।
ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਪੈਸੇ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹਰ ਹੀਲੇ ਨਾਲ ਪੈਸਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਥੋੜੇ ਲੋਕ ਹੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਚਲਦੀ। ਬਹੁਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਫ਼ਸਰ ਤਾਂ ਇਸ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਭੇ ਹੋਏ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਗਰਕੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਦਾ। ਅੱਜ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਈਮਾਨਦਾਰਾਂ ਦਾ ਜੀਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ। ਜਿਹੜੇ ਅਫ਼ਸਰ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਅਤੇ ਅਗਾਂਹ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਥਾਵੀਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵੁੱਕਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਈਮਾਨਦਾਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰ ਅੱਜ ਦੇ ਮਹੌਲ ਵਿੱਚ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਚਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਮਿਲਾਵਟਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਚਰਿਤਰ ਇੰਨਾਂ ਗਿਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ। ਮੈਂ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਿਆਹੀ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਰਗੜ ਕੇ ਪਾਏ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਦਿਵਾਲੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਟਨ ਬਨਾਵਟੀ ਖੋਆ ਫੜੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ। ਪੇਪਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸੜਕਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਬਣਦੀਆਂ ਅਤੇ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣੀਆਂ, ਸਿਰਫ਼ ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਸੈਂਕੜੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ।
ਕੋਈ ਜ਼ਮਾਨਾ ਸੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਸਿਖਰ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੇਹੱਦ ਬੇਈਮਾਨੀ ਆ ਘੁਸੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਤੋ ਬਾਦ ਅਧਿਆਪਕ ਮੁਫ਼ਤ ਵਾਧੂ ਸਮਾਂ ਲਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਜੇ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੱਸੀਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਸਿਰਫ਼ 30-40 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬਹੁਤ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ। ਪਰ ਕਾਫ਼ੀ ਅਧਿਆਪਕ ਹਨ ਜੋ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਾਦ ਟੀਊਸ਼ਨਾਂ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਮਾਇਆ ਦਾ ਚੱਕਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਨਕਲ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਕਲ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਵਾਕਫ਼ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ, ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਅਧਿਆਪਕ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਆਪ ਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਰੇਡ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗਰੇਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਉਸ ਵਾਕਫ਼ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ”ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ?” ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, ”ਉੱਥੇ ਸਿਸਟਮ ਹੀ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਬੇਈਮਾਨੀ ਦਾ ਕਦੇ ਖਿਆਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।” ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਕੁ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਫੇਲ੍ਹ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭੈੜੇ ਗਰੇਡ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਪਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਪਿਓ ਅਧਿਆਪਕ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਨਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਆਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ, ”ਇਹ ਮੇਰਾ ਲੜਕਾ / ਲੜਕੀ ਹੈ। ਥੋੜਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖੀਂ।” ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬਿਲਕੁਲ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਕ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹਰ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਭੈੜੇ ਇਨਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਅਧਿਆਪਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅੱਛੇ ਗਰੇਡ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਕੋਈ ਅਧਿਆਪਕ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਜਾਂ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰ ਥਿੜਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਜੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਂਦਿਆਂ ਕੋਈ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਕੇ ਛੁੱਟਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕੋਈ ਦੋਸਤ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨਵਾਂ ਨਵਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੋਂ ਕਨੇਡਾ ਆਇਆ। ਉਹ ਕਾਰ ਗਲਤ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਪੁਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਕਾਰ ਦੇ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਲਾਈਸੈਂਸ ਮੰਗੇ। ਉਸ ਭੱਦਰ ਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 100 ਡਾਲਰ ਰੱਖ ਕੇ ਪੁਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤੇ। ਅੱਗਿਓਂ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਾ 100 ਡਾਲਰ ਮੋੜਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ”ਜੇ ਮੈਂ ਚਾਹਾਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਹੁਣੇ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।” ਹਾਜ਼ਰ ਜਵਾਬ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ”ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਦੇ ਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਨਾ ਜਾਣਾ ਪਵੇ।” ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਸੱਚੀ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਾਰੇ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਚੁਟਕਲਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲੈ ਕੇ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੀ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ। ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਇਕ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕਾਰ ਰੋਕ ਲਈ। ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਕਾਰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਲੁਆ ਲਈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਹਰ ਗੱਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਆਖੀ ਜਾਵੇ, ”ਬੜੇ ਸਾਹਿਬ ਆਕਰ ਹੀ ਫੈਸਲਾ ਕਰੇਂਗੇ।” ਪਰ ਬੜੇ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਣਾ ਸੀ? ਅਖੀਰ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇ ਕੇ ਛੁਟਕਾਰਾ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਤੜਕੇ ਜਿਹੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾ ਲਾ ਕੇ ਖੜੀ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਕਾਰ ਰੋਕ ਲਈ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਆਪ ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋਇਆ ਡਿਗਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ – ਲੋਕਾਂ ਸਿਰੋਂ ਪੀ ਕੇ। ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਿਖਾਏ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਠੀਕ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਿਕਲਦਾ ਚੰਗਾ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋਇਆ ਥਾਣੇਦਾਰ ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਲਈ ਕੁਝ ਦੇ ਕੇ ਜਾਣ ਲਈ ਮਿੰਨਤਾਂ ਹੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਹੈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਖਿਆਂ ਦੀ।
ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਭੱਤਾ ਲੈਣਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨਕਦ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਕਈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਧਨਾਢ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ, ਜੱਜਾਂ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੇ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ ਵੇਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਾਵੇਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਰਿਸ਼ਵਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਭਵਿਖ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਢਵਾਉਣ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੇਈਮਾਨੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਹੈ ਬਾਹਰੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਰੂਸ, ਇਟਲੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ, ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਆਉਂਦੇ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਬੇਈਮਾਨੀ, ਚੋਰ-ਬਜ਼ਾਰੀ, ਅਤੇ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਫ਼ਰਕ ਇੰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇ ਕੋਈ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਫੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਛੁੱਟਦਾ ਨਹੀਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਦੋ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜੇ ਗਏ ਹਨ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਣ ਲਈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ ਹਨ? ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਨਸਲੀ ਦੰਗੇ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਇਨਸਾਨ ਮਰਵਾ ਕੇ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ ਸਿਰਫ਼ ਅਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਸਗੋਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿੱਤਦੇ ਹਨ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਕਈ ਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਫਿਰ ਕਦੇ ਵੀ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੋਂ ਨਸ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਆਉਂਦੇ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗਭਰੂ ਜੋ ਕਨੇਡਾ ਤੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਟਰੱਕ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਰੱਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਫੜੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਜਾ ਭੁਗਤ ਰਹੇ ਹਨ।
ਟਰਾਂਸਪੇਰੈਂਸੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (Transparency International) ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਏਜੈਂਸੀ ਹੈ। ਇਹ ਏਜੈਂਸੀ ਹਰ ਸਾਲ ਹੀ ਇਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ। ਹਰ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ 0 ਤੋਂ 10 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਨੰਬਰ (index) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ 0 ਨੰਬਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਹੀਂ, ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਵੋ ਕਿ ਇੱਥੇ ਬੇਹੱਦ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ। ਅਤੇ 10 ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਪੂਰੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਹੀਂ। ਸਾਲ 2007 ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਈਮਾਨਦਾਰੀ (ਜਾਣੀ ਕਿ ਘੱਟ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ) ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ ਡੈਨਮਾਰਕ, ਫਿਨਲੈਂਡ, ਅਤੇ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ 9.4 ਨੰਬਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਸਰਵੇਖਣ ਕੀਤੇ ਗਏ 179 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਈਮਾਨਦਾਰ ਮੁਲਕ (ਜਾਣੀ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ) ਹਨ ਸੋਮਾਲੀਆ ਅਤੇ ਮਾਇਨਮਾਰ (ਪੁਰਾਣਾ ਬਰਮਾ)। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ 1.4 ਨੰਬਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ 179 ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 84 ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ। ਛੇ ਹੋਰ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਜਿੰਨਾਂ ਹੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸਣੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ 3.5 ਨੰਬਰ ਮਿਲਿਆ।
ਜੇ ਚੀਨ ਵਲ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਘਟਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਹੀ ਚੀਨ ਦੀ ਇਕ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਨਾ ਸਹਾਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਮਈ 2007 ਨੂੰ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਖਾਣੇ ਅਤੇ ਦੁਆਈਆਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ 1998 ਤੋਂ 2005 ਤੱਕ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਮੁਖੀ Zheng Xiaoyu ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗ਼ਲਤ ਦੁਆਈਆਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਕਤੂਬਰ 2007 ਦੀ ਇਕ ਖ਼ਬਰ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੀਨ ਵਿੱਚ 774 ਇਨਸਾਨ ਖਾਣੇ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਦੁਆਈਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਵਟਾਂ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਨਵੰਬਰ 2007 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਇਨਸਾਨ zhou Zhengyi ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ, ਅਤੇ ਟੈਕਸ ਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ 16 ਸਾਲ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਇਸ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਹਾਲੇ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਚਰਿਤਰ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਮ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਲੀਡਰ ਚੁਣੀਏ, ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਲਿਖਾਈਏ, ਮਾਂ-ਪਿਓ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਸਿਖਾਉਣ। ਜੇ ਬੱਚੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਪਿਓ ਨੂੰ ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਕਰਦੇ ਦੇਖਣ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਹੋ ਕੁਝ ਕਰਨਗੇ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਸਿਖਾਉਣ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬੇਈਮਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਖ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਮਿਲਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਤਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਦੀ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈਏ। ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਸਹਿਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।
ਚੋਰ ਉਚੱਕਾ ਚੌਧਰੀ, ਗੁੰਡੀ ਰੰਨ ਪ੍ਰਧਾਨ।
ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਪੈਸੇ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹਰ ਹੀਲੇ ਨਾਲ ਪੈਸਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਥੋੜੇ ਲੋਕ ਹੀ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਚਲਦੀ। ਬਹੁਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਫ਼ਸਰ ਤਾਂ ਇਸ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਭੇ ਹੋਏ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਗਰਕੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛਦਾ। ਅੱਜ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਈਮਾਨਦਾਰਾਂ ਦਾ ਜੀਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ। ਜਿਹੜੇ ਅਫ਼ਸਰ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਅਤੇ ਅਗਾਂਹ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਥਾਵੀਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵੁੱਕਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਈਮਾਨਦਾਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰ ਅੱਜ ਦੇ ਮਹੌਲ ਵਿੱਚ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਚਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਖੇਡਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਖਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਮਿਲਾਵਟਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਚਰਿਤਰ ਇੰਨਾਂ ਗਿਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ। ਮੈਂ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸਿਆਹੀ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਪੇਪਰ ਨੂੰ ਰਗੜ ਕੇ ਪਾਏ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਦਿਵਾਲੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਟਨ ਬਨਾਵਟੀ ਖੋਆ ਫੜੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ। ਪੇਪਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸੜਕਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਬਣਦੀਆਂ ਅਤੇ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣੀਆਂ, ਸਿਰਫ਼ ਟੁੱਟੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਸੈਂਕੜੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੁਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ।
ਕੋਈ ਜ਼ਮਾਨਾ ਸੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਸਿਖਰ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੇਹੱਦ ਬੇਈਮਾਨੀ ਆ ਘੁਸੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਤੋ ਬਾਦ ਅਧਿਆਪਕ ਮੁਫ਼ਤ ਵਾਧੂ ਸਮਾਂ ਲਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਜੇ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦੱਸੀਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਸਿਰਫ਼ 30-40 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬਹੁਤ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ। ਪਰ ਕਾਫ਼ੀ ਅਧਿਆਪਕ ਹਨ ਜੋ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਾਦ ਟੀਊਸ਼ਨਾਂ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਮਾਇਆ ਦਾ ਚੱਕਰ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਨਕਲ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਕਲ ਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਵਾਕਫ਼ ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ, ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਅਧਿਆਪਕ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਆਪ ਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਆਪ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗਰੇਡ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗਰੇਡ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਉਸ ਵਾਕਫ਼ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, ”ਫਿਰ ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ?” ਮੇਰਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, ”ਉੱਥੇ ਸਿਸਟਮ ਹੀ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਬੇਈਮਾਨੀ ਦਾ ਕਦੇ ਖਿਆਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।” ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਪੜ੍ਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਕੁ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਫੇਲ੍ਹ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭੈੜੇ ਗਰੇਡ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਪਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਪਿਓ ਅਧਿਆਪਕ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਨਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਆਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ, ”ਇਹ ਮੇਰਾ ਲੜਕਾ / ਲੜਕੀ ਹੈ। ਥੋੜਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖੀਂ।” ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬਿਲਕੁਲ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ। ਕੁਝ ਇਕ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹਰ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਭੈੜੇ ਇਨਸਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਪਰ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਅਧਿਆਪਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅੱਛੇ ਗਰੇਡ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਕੋਈ ਅਧਿਆਪਕ ਵਾਕਫ਼ੀਅਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਜਾਂ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰ ਥਿੜਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਜੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਂਦਿਆਂ ਕੋਈ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਕਦੇ ਵੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇ ਕੇ ਛੁੱਟਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕੋਈ ਦੋਸਤ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨਵਾਂ ਨਵਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੋਂ ਕਨੇਡਾ ਆਇਆ। ਉਹ ਕਾਰ ਗਲਤ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਪੁਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਕਾਰ ਦੇ ਪੇਪਰ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਲਾਈਸੈਂਸ ਮੰਗੇ। ਉਸ ਭੱਦਰ ਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 100 ਡਾਲਰ ਰੱਖ ਕੇ ਪੁਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦਿੱਤੇ। ਅੱਗਿਓਂ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਾ 100 ਡਾਲਰ ਮੋੜਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ”ਜੇ ਮੈਂ ਚਾਹਾਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਹੁਣੇ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।” ਹਾਜ਼ਰ ਜਵਾਬ ਪੰਜਾਬੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ”ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਦੇ ਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਨਾ ਜਾਣਾ ਪਵੇ।” ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਹ ਸੱਚੀ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਾਰੇ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਚੁਟਕਲਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੀ ਜੁਰਮਾਨਾ ਲੈ ਕੇ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯਕੀਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੀ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਹਨ। ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਨੂੰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਇਕ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕਾਰ ਰੋਕ ਲਈ। ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਕਾਰ ਇਕ ਪਾਸੇ ਲੁਆ ਲਈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਹਰ ਗੱਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਆਖੀ ਜਾਵੇ, ”ਬੜੇ ਸਾਹਿਬ ਆਕਰ ਹੀ ਫੈਸਲਾ ਕਰੇਂਗੇ।” ਪਰ ਬੜੇ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਣਾ ਸੀ? ਅਖੀਰ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇ ਕੇ ਛੁਟਕਾਰਾ ਕਰਵਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਵਾਰ ਤੜਕੇ ਜਿਹੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾ ਲਾ ਕੇ ਖੜੀ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਕਾਰ ਰੋਕ ਲਈ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਆਪ ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋਇਆ ਡਿਗਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ – ਲੋਕਾਂ ਸਿਰੋਂ ਪੀ ਕੇ। ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦਿਖਾਏ ਜੋ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਪੁਲੀਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਸਾਰੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਠੀਕ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਿਕਲਦਾ ਚੰਗਾ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਸ਼ਰਾਬੀ ਹੋਇਆ ਥਾਣੇਦਾਰ ਰੋਟੀ ਪਾਣੀ ਲਈ ਕੁਝ ਦੇ ਕੇ ਜਾਣ ਲਈ ਮਿੰਨਤਾਂ ਹੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਹੈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਖਿਆਂ ਦੀ।
ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਵੀ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਭੱਤਾ ਲੈਣਾ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨਕਦ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਕਈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਧਨਾਢ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਲੀਸ ਅਫਸਰਾਂ, ਜੱਜਾਂ, ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਿਸਮਿਸ ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗੇ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ ਵੇਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਭਾਵੇਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਰਿਸ਼ਵਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਭਵਿਖ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਢਵਾਉਣ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੇਈਮਾਨੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਹੈ ਬਾਹਰੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ, ਰੂਸ, ਇਟਲੀ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ, ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਆਉਂਦੇ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਬੇਈਮਾਨੀ, ਚੋਰ-ਬਜ਼ਾਰੀ, ਅਤੇ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਫ਼ਰਕ ਇੰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇ ਕੋਈ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਫੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਛੁੱਟਦਾ ਨਹੀਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀਆਂ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਦੋ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜੇ ਗਏ ਹਨ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਣ ਲਈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰ ਜੇਲ੍ਹ ਗਏ ਹਨ? ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸ਼ਰ੍ਹੇਆਮ ਨਸਲੀ ਦੰਗੇ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਇਨਸਾਨ ਮਰਵਾ ਕੇ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰ ਸਿਰਫ਼ ਅਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਸਗੋਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਿੱਤਦੇ ਹਨ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਕਈ ਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਡਰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਫਿਰ ਕਦੇ ਵੀ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ। ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਕੁਝ ਪੰਜਾਬੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੋਂ ਨਸ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਆਉਂਦੇ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗਭਰੂ ਜੋ ਕਨੇਡਾ ਤੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਟਰੱਕ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਰੱਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਫੜੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਜਾ ਭੁਗਤ ਰਹੇ ਹਨ।
ਟਰਾਂਸਪੇਰੈਂਸੀ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ (Transparency International) ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਵਾਲੀ ਏਜੈਂਸੀ ਹੈ। ਇਹ ਏਜੈਂਸੀ ਹਰ ਸਾਲ ਹੀ ਇਕ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਦੀ ਹੈ ਇਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ। ਹਰ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ 0 ਤੋਂ 10 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਕ ਨੰਬਰ (index) ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ 0 ਨੰਬਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਹੀਂ, ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਵੋ ਕਿ ਇੱਥੇ ਬੇਹੱਦ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ। ਅਤੇ 10 ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਪੂਰੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨਹੀਂ। ਸਾਲ 2007 ਦੇ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਈਮਾਨਦਾਰੀ (ਜਾਣੀ ਕਿ ਘੱਟ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ) ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ ਡੈਨਮਾਰਕ, ਫਿਨਲੈਂਡ, ਅਤੇ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ 9.4 ਨੰਬਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ। ਸਰਵੇਖਣ ਕੀਤੇ ਗਏ 179 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਈਮਾਨਦਾਰ ਮੁਲਕ (ਜਾਣੀ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਾਲੇ ਮੁਲਕ) ਹਨ ਸੋਮਾਲੀਆ ਅਤੇ ਮਾਇਨਮਾਰ (ਪੁਰਾਣਾ ਬਰਮਾ)। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ 1.4 ਨੰਬਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ 179 ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 84 ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ। ਛੇ ਹੋਰ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਜਿੰਨਾਂ ਹੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸਣੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ 3.5 ਨੰਬਰ ਮਿਲਿਆ।
ਜੇ ਚੀਨ ਵਲ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਲਈ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਘਟਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਹੀ ਚੀਨ ਦੀ ਇਕ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਨਾ ਸਹਾਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਮਈ 2007 ਨੂੰ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਖਾਣੇ ਅਤੇ ਦੁਆਈਆਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ 1998 ਤੋਂ 2005 ਤੱਕ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਮੁਖੀ Zheng Xiaoyu ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗ਼ਲਤ ਦੁਆਈਆਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਅਕਤੂਬਰ 2007 ਦੀ ਇਕ ਖ਼ਬਰ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੀਨ ਵਿੱਚ 774 ਇਨਸਾਨ ਖਾਣੇ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਦੁਆਈਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਵਟਾਂ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਨਵੰਬਰ 2007 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਇਨਸਾਨ zhou Zhengyi ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ, ਅਤੇ ਟੈਕਸ ਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ 16 ਸਾਲ ਕੈਦ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਪਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਇਸ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਹਾਲੇ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਹੈ। ਇਸ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਚਰਿਤਰ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਮ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ ਈਮਾਨਦਾਰ ਲੀਡਰ ਚੁਣੀਏ, ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਲਿਖਾਈਏ, ਮਾਂ-ਪਿਓ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਸਿਖਾਉਣ। ਜੇ ਬੱਚੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਪਿਓ ਨੂੰ ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਕਰਦੇ ਦੇਖਣ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਇਹੋ ਕੁਝ ਕਰਨਗੇ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਸਿਖਾਉਣ ਵਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਬੇਈਮਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਖ਼ੋਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਮਿਲਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਤਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਦੀ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਅਵਾਜ਼ ਉਠਾਈਏ। ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠਣ ਨਾਲ ਅਤੇ ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ ਸਹਿਣ ਨਾਲ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ।
Sunday 18 March 2012
Block Or Unblock Websites without software !
Lots Of people want to Block some websites that are harmfull to our PC.
Like some parents take care of their children by blocking porn websites and some colleges/schools blocks some special websites that may harm there network.
You may need a costly (or even free) software to block such websites.
Why to spend money and time and why give HDD space to such useless softwares.
Just do this and block unwanted softwares from accesing.
Steps:
1] Browse C:\WINDOWS\system32\drivers\etc
2] Find the file named “HOSTS”
3] Open it in notepad
4] Under “127.0.0.1 localhost” Add 127.0.0.2 www.xyz.com , and that site will no longer be accessable.
5] Done!
-So-
127.0.0.1 localhost
127.0.0.2 www.blockedsite.com
–>www.blockedsite.com is now unaccessable<– For every site after that you want to add, just add "1" to the last number in the internal ip (127.0.0.2) and then the add like before. i.e. 127.0.0.3 www.abc.com 127.0.0.4 www.anysite.com 127.0.0.5 www.blahblah.com etc * To unblock sites just do the vice versa !
Like some parents take care of their children by blocking porn websites and some colleges/schools blocks some special websites that may harm there network.
You may need a costly (or even free) software to block such websites.
Why to spend money and time and why give HDD space to such useless softwares.
Just do this and block unwanted softwares from accesing.
Steps:
1] Browse C:\WINDOWS\system32\drivers\etc
2] Find the file named “HOSTS”
3] Open it in notepad
4] Under “127.0.0.1 localhost” Add 127.0.0.2 www.xyz.com , and that site will no longer be accessable.
5] Done!
-So-
127.0.0.1 localhost
127.0.0.2 www.blockedsite.com
–>www.blockedsite.com is now unaccessable<– For every site after that you want to add, just add "1" to the last number in the internal ip (127.0.0.2) and then the add like before. i.e. 127.0.0.3 www.abc.com 127.0.0.4 www.anysite.com 127.0.0.5 www.blahblah.com etc * To unblock sites just do the vice versa !
18.4 Million People Found Jobs Using Facebook
Some folks don’t’ believe in the Hype of Online Reputation and its impact on job search.
Join the discussion at Online Reputation is Bull Shit.
People are addicted to Social Media. I would call it as truly “marketing porn.”
Hey, let’s look at the facts:
Many people respond to it irrationally.
Look at it ALL day. Why not use it to your advantage? Like using Social Media to find a job?
Today I’ came across this article in Time How to Shape your Facebook Profile for Job Search.
Quick Summary
In 2011 found that 84% of job seekers had profiles on Facebook and 63% of them were actively searching for jobs.
A total of 18.4 million Americans, in fact, have credited Facebook as the source that led to their current job.
Think of your Facebook profile as an extension of your resume. It needn’t be overly polished or portray you as a workaholic, and it certainly shouldn’t come off as fake or contrived.
73% don’t give applicants an opportunity to address racy, odd, or otherwise questionable information gathered via social media sites, says the Society for Human Resource Management (SHRM). More likely: The job candidate is simply eliminated from the hiring process.
Tips to use Facebook for Job Search
Sign up and be active. Having a Facebook account is standard nowadays. If you don’t have an account, then you won’t appear relevant to employers in many industries
Shape your profile according to the top five personality traits.
Add professional networking applications to your Facebook profile. Many services allow users to tap into their Facebook networks to reveal job opportunities
Review your privacy settings and limit old status updates. Just about everyone has the new Facebook “Timeline” profile now. With Timeline, all of your old status updates, photos and videos are now searchable by your friends and possibly the public at large.
Promote yourself and share professional-related content. One of the benefits of the new Timeline profiles is that you can choose a background image.
What Can you Do?
Believe it or not, employer are going to search your name and scan your social media profiles.
As the article says “If you don’t have an account, then you won’t appear relevant to employers in many industries”.
It simply means, when you are not active in Social Media, your are automatically eliminated from hiring process.
Join the discussion at Online Reputation is Bull Shit.
People are addicted to Social Media. I would call it as truly “marketing porn.”
Hey, let’s look at the facts:
Many people respond to it irrationally.
Look at it ALL day. Why not use it to your advantage? Like using Social Media to find a job?
Today I’ came across this article in Time How to Shape your Facebook Profile for Job Search.
Quick Summary
In 2011 found that 84% of job seekers had profiles on Facebook and 63% of them were actively searching for jobs.
A total of 18.4 million Americans, in fact, have credited Facebook as the source that led to their current job.
Think of your Facebook profile as an extension of your resume. It needn’t be overly polished or portray you as a workaholic, and it certainly shouldn’t come off as fake or contrived.
73% don’t give applicants an opportunity to address racy, odd, or otherwise questionable information gathered via social media sites, says the Society for Human Resource Management (SHRM). More likely: The job candidate is simply eliminated from the hiring process.
Tips to use Facebook for Job Search
Sign up and be active. Having a Facebook account is standard nowadays. If you don’t have an account, then you won’t appear relevant to employers in many industries
Shape your profile according to the top five personality traits.
Add professional networking applications to your Facebook profile. Many services allow users to tap into their Facebook networks to reveal job opportunities
Review your privacy settings and limit old status updates. Just about everyone has the new Facebook “Timeline” profile now. With Timeline, all of your old status updates, photos and videos are now searchable by your friends and possibly the public at large.
Promote yourself and share professional-related content. One of the benefits of the new Timeline profiles is that you can choose a background image.
What Can you Do?
Believe it or not, employer are going to search your name and scan your social media profiles.
As the article says “If you don’t have an account, then you won’t appear relevant to employers in many industries”.
It simply means, when you are not active in Social Media, your are automatically eliminated from hiring process.
ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਰਤਾਓ!
ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇਕ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੇ ਪੌੜੀ ਦੇ ਡੰਡੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲੋ ਕਿਉਂਕਿ ਉਪਰੋਂ ਉੱਤਰਨ ਵੇਲੇ ਪੌੜੀ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ (ਜਾਂ ਉਪਰੋਂ ਡਿਗਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬੋਚਣ ਲਈ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮਦਦਗਾਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਕਹਾਵਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਚਾਈ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਉਪਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਡਿਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਥੱਲੇ ਵੀ ਡਿਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਰਦੂ ਦਾ ਸ਼ਿਅਰ ਹੈ:
ਖ਼ੁਦਾ ਜਬ ਹੁਸਨ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਨਜ਼ਾਕਤ ਆ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਕਦਮ ਗਿਰ ਗਿਰ ਕੇ ਪੜਤੇ ਹੈਂ, ਮੁਹੱਬਤ ਹੋ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਇਸ ਸ਼ਿਅਰ ਨੂੰ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੀ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਨਸਾਨ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਘੁਮੰਡ, ਹੰਕਾਰ, ਆਕੜ, ਅਤੇ ਅੱਖੜਪੁਣਾ ਆਦਿ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਬੁਰਿਆਈਆਂ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪਿਆਰ ਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ, ਨਿਮਰਤਾ, ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਆਦਿ ਬਿਲਕੁਲ ਗੁੰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚੇ ਇਨਸਾਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਈ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਜਦੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੈਸਾ ਆਉਣ ਨਾਲ ਧਨਾਢ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਭੈੜੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਕਿਉਂ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ? ਉਹ ਘੁਮੰਡ, ਹੰਕਾਰ, ਆਕੜ, ਅਤੇ ਬਦਮਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਹਰ ਬੰਦੇ ਦੀ ਪਰਸਨੈਲਿਟੀ ਦੇ ਦੋ ਪੱਖ ਹਨ ਇਕ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਹੈਵਾਨ ਦਾ। ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਇਕ ਸਧਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਭਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਥੋੜਾ ਹਲਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਇਨਸਾਨ ਤਰੱਕੀ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸਾ ਆਉਣ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਘਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਭਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਜਿੰਨੀ ਮਰਜ਼ੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਜਾਣ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਂ ਮਰਜ਼ੀ ਪੈਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੇ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਦੇਖੇ ਹਨ ਜੋ ਜਦੋਂ ''ਵੱਡੇ" ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਆਖਣ ਜਾਂ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਲਾਮ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ''ਉਹ ਮੇਰੇ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਨਹੀਂ।" ਜਾਂ ''ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉੱਠਦਾ ਬੈਠਦਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ।" ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਬਨਾਵਟਪਣ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਦੇ ਦਿਵਾਲੇਪਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਈ ਲੋਕ ਜਦੋਂ ਅਫਸਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਆਕੜ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੋਰ-ਚਾਲ ਅਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੀ ਜੋ ਕਲਰਕਾਂ ਨਾਲ ਗੁਲਾਮਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਭੈੜਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਵਿਚਾਰੇ ਕਲਰਕ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਥਰ ਥਰ ਕੰਬਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਕ ਕਲਰਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਫਾਈਲ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੂੰ ਕੀ ਬੁਰਾ ਲੱਗਾ, ਉਸਨੇ ਸਾਰੀ ਫਾਈਲ ਵਗਾ ਕੇ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸੈਂਕੜੇ ਪੇਪਰ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਖਿੱਲਰ ਗਏ। ਪੇਪਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਕਲਰਕ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕੀ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਕਿਵੇਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਸਹੀ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਸਲਾਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਡਿਆਈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਧੱਕਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਸਲੂਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਵਡਿਆਈ ਇਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਮਕਾਨ ਦੀ ਛੱਤ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਲ ਪਿਆਰ, ਸਤਿਕਾਰ, ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ।
ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਰਾਜਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਵਿਚਾਰੇ ਦੂਜੇ ਜਾਨਵਰ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੱਜ ਉੱਠਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਾਨਵਰ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।
ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਮੀਰ ਗਰੀਬ ਨਾਲ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਅਮੀਰ ਨਾਲ ਸਲੂਕ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਰੱਬ ਦੇ ਹੀ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਆਦਮੀ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦਾ। ਜੇ ਇਸ ਤੇ ਅਮਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ?
ਭੈਰਉ ਕਬੀਰ ਜੀ
ਨਿਰਧਨ ਆਦਰੁ ਕੋਈ ਨ ਦੇਇ
ਲਾਖ ਜਤਨ ਕਰੈ ਓਹੁ ਚਿਤਿ ਨ ਧਰੇਇ॥ ਰਹਾਉ॥
ਜਉ ਨਿਰਧਨੁ ਸਰਧਨ ਕੈ ਜਾਇ॥
ਆਗੇ ਬੈਠਾ ਪੀਠਿ ਫਿਰਾਇ॥
ਜਉ ਸਰਧਨੁ ਨਿਰਧਨ ਕੈ ਜਾਇ॥
ਦੀਆ ਆਦਰੁ ਲੀਆ ਬੁਲਾਇ॥
ਨਿਰਧਨੁ ਸਰਧਨੁ ਦੋਨਉ ਭਾਈ॥
ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਕਲਾ ਨ ਮੇਟੀ ਜਾਈ॥
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਨਿਰਧਨੁ ਹੈ ਸੋਈ॥
ਜਾ ਕੇ ਹਿਰਦੈ ਨਾਮੁ ਨ ਹੋਈ॥
ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਕਾਰ ਦਾ ਪਹੀਆ ਪੈਂਚਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਪਹੀਆ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਬਦਲ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਇਕ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਟੈਕਸੀ ਖੜੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪਹੀਆ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਸਨੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਚਾਹੇ ਪਰ ਉਸਨੇ ਨਾ ਲਏ। ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਨੇ ਜਾਣ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਗਰੀਬ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਹੈ, ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਘਰ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟੱਬਰ ਵੀ ਪਾਲਦਾ ਹੈ। ਘਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੈ ਕੇ ਉਸਨੇ ਡਰਾਈਵਰ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸਦੇ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕਰਜ਼ਾ ਦੇ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਨੀਵਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਵਰਤਾਉ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਕਹਾਵਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਚਾਈ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਉਪਰ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਡਿਗਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਥੱਲੇ ਵੀ ਡਿਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਰਦੂ ਦਾ ਸ਼ਿਅਰ ਹੈ:
ਖ਼ੁਦਾ ਜਬ ਹੁਸਨ ਦੇਤਾ ਹੈ, ਨਜ਼ਾਕਤ ਆ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਕਦਮ ਗਿਰ ਗਿਰ ਕੇ ਪੜਤੇ ਹੈਂ, ਮੁਹੱਬਤ ਹੋ ਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ।
ਇਸ ਸ਼ਿਅਰ ਨੂੰ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੀ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਨਸਾਨ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਘੁਮੰਡ, ਹੰਕਾਰ, ਆਕੜ, ਅਤੇ ਅੱਖੜਪੁਣਾ ਆਦਿ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਬੁਰਿਆਈਆਂ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪਿਆਰ ਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ, ਨਿਮਰਤਾ, ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਆਦਿ ਬਿਲਕੁਲ ਗੁੰਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚੇ ਇਨਸਾਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਈ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਜਦੋਂ ਤਰੱਕੀ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੈਸਾ ਆਉਣ ਨਾਲ ਧਨਾਢ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਭੈੜੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਕਿਉਂ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ? ਉਹ ਘੁਮੰਡ, ਹੰਕਾਰ, ਆਕੜ, ਅਤੇ ਬਦਮਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਹਰ ਬੰਦੇ ਦੀ ਪਰਸਨੈਲਿਟੀ ਦੇ ਦੋ ਪੱਖ ਹਨ ਇਕ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਹੈਵਾਨ ਦਾ। ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਇਕ ਸਧਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਭਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਥੋੜਾ ਹਲਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਇਨਸਾਨ ਤਰੱਕੀ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸਾ ਆਉਣ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਘਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪੱਖ ਭਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਜਿੰਨੀ ਮਰਜ਼ੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਜਾਣ ਅਤੇ ਜਿੰਨਾਂ ਮਰਜ਼ੀ ਪੈਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੇ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਦੇਖੇ ਹਨ ਜੋ ਜਦੋਂ ''ਵੱਡੇ" ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਆਖਣ ਜਾਂ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਪਦਵੀਆਂ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਵੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਲਾਮ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ''ਉਹ ਮੇਰੇ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਨਹੀਂ।" ਜਾਂ ''ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉੱਠਦਾ ਬੈਠਦਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ।" ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਬਨਾਵਟਪਣ ਇਨਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਦੇ ਦਿਵਾਲੇਪਣ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕਈ ਲੋਕ ਜਦੋਂ ਅਫਸਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਆਕੜ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੋਰ-ਚਾਲ ਅਤੇ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੇ ਤੌਰ-ਤਰੀਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੀ ਜੋ ਕਲਰਕਾਂ ਨਾਲ ਗੁਲਾਮਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਭੈੜਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਵਿਚਾਰੇ ਕਲਰਕ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਥਰ ਥਰ ਕੰਬਦੇ ਸਨ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਕ ਕਲਰਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਫਾਈਲ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੂੰ ਕੀ ਬੁਰਾ ਲੱਗਾ, ਉਸਨੇ ਸਾਰੀ ਫਾਈਲ ਵਗਾ ਕੇ ਮਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸੈਂਕੜੇ ਪੇਪਰ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਖਿੱਲਰ ਗਏ। ਪੇਪਰ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਕਲਰਕ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕੀ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਕਿਵੇਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਸਹੀ ਚਾਲ-ਚਲਣ ਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਸਲਾਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਡਿਆਈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਵਾਲੇ ਇਨਸਾਨ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਧੱਕਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਕਦੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਸਲੂਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਵਡਿਆਈ ਇਸੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਮਕਾਨ ਦੀ ਛੱਤ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਲ ਪਿਆਰ, ਸਤਿਕਾਰ, ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ।
ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੇਰ ਰਾਜਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਤਾਕਤ ਹੈ। ਵਿਚਾਰੇ ਦੂਜੇ ਜਾਨਵਰ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੱਜ ਉੱਠਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਾਨਵਰ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਜ਼ਿੰਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।
ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਮੀਰ ਗਰੀਬ ਨਾਲ ਅਤੇ ਗਰੀਬ ਅਮੀਰ ਨਾਲ ਸਲੂਕ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਗਰੀਬ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਰੱਬ ਦੇ ਹੀ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਆਦਮੀ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆਉਂਦਾ। ਜੇ ਇਸ ਤੇ ਅਮਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ?
ਭੈਰਉ ਕਬੀਰ ਜੀ
ਨਿਰਧਨ ਆਦਰੁ ਕੋਈ ਨ ਦੇਇ
ਲਾਖ ਜਤਨ ਕਰੈ ਓਹੁ ਚਿਤਿ ਨ ਧਰੇਇ॥ ਰਹਾਉ॥
ਜਉ ਨਿਰਧਨੁ ਸਰਧਨ ਕੈ ਜਾਇ॥
ਆਗੇ ਬੈਠਾ ਪੀਠਿ ਫਿਰਾਇ॥
ਜਉ ਸਰਧਨੁ ਨਿਰਧਨ ਕੈ ਜਾਇ॥
ਦੀਆ ਆਦਰੁ ਲੀਆ ਬੁਲਾਇ॥
ਨਿਰਧਨੁ ਸਰਧਨੁ ਦੋਨਉ ਭਾਈ॥
ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਕਲਾ ਨ ਮੇਟੀ ਜਾਈ॥
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਨਿਰਧਨੁ ਹੈ ਸੋਈ॥
ਜਾ ਕੇ ਹਿਰਦੈ ਨਾਮੁ ਨ ਹੋਈ॥
ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਆਦਮੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਕਾਰ ਦਾ ਪਹੀਆ ਪੈਂਚਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਪਹੀਆ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹਿਆ ਪਰ ਬਦਲ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਇਕ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਟੈਕਸੀ ਖੜੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪਹੀਆ ਬਦਲਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ, ਉਸਨੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਦੇਣੇ ਚਾਹੇ ਪਰ ਉਸਨੇ ਨਾ ਲਏ। ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿੱਲ ਗੇਟਸ ਨੇ ਜਾਣ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਗਰੀਬ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਹੈ, ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਘਰ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਟੱਬਰ ਵੀ ਪਾਲਦਾ ਹੈ। ਘਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੈ ਕੇ ਉਸਨੇ ਡਰਾਈਵਰ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸਦੇ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕਰਜ਼ਾ ਦੇ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਨੀਵਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਵਰਤਾਉ ਕਰਦੇ ਹਨ।
Friday 16 March 2012
ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ : ਚੁਨੌਤੀਆਂ ਭਰਿਆ ਭਵਿੱਖ
'ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿੱਤ ਮੁਹਿੰਮਾਂ।' ਇਸ ਅਖਾਣ ਨੂੰ ਓਪਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਾਚਿਆਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਵੇਲਾ ਵਿਹਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਨਾ ਹੁਣ ਬਾਹਰਲੇ ਧਾੜਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਲੁੱਟ-ਪੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਨਾ ਹੀ ਹੁਣ ਰੋਜ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਉਧਾਲ਼ੀਆਂ ਧੀਆਂ ਦੀ ਪੱਤ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜਾਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕੋਈ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ। ਪਰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੁਕਾਈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਪਈ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਤਾਂ ਇਹੀ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਮੱਧ-ਕਾਲ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ-ਖੜੋਤੇ, ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦੁੱਖ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਜਨ-ਹਿੱਤ ਲਈ ਲੜਨ-ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਦੀ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਨੇ 'ਹਾਸ਼ਮ ਫਤਿਹ ਨਸੀਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹਿੰਮਤ ਯਾਰ ਬਣਾਈ' ਦੀ ਗੱਲ 'ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ! ਭਾਵੇਂ ਮੱਧਕਾਲ ਵਿਚ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਚਾਹੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਹੁਣ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਵਰਗੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ ਅੱਗੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਬੇਵਸ ਹੋਈ ਗੋਡੇ ਟੇਕਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਰੋਜ਼ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਡਾਂਗਾਂ ਖਾਂਦੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ''ਵਿਚਾਰੇ।" ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਅਣਖੀ ਤੋਂ ਵਿਚਾਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮ ਨੂੰ!
ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਨੌਜਵਾਨ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਕੀਤੇ ਵਿਰੋਧ-ਪਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਟੀ.ਵੀ. ਉੱਤੇ ਦੇਖਿਆ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਦਹਿਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਲ ਸਪਲਾਈ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵੀ ਟੈਂਕੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਪੈਟਰੌਲ ਪਾ ਕੇ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਣਖ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚਲਦਿਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਭਿਆਨਕ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਰੇਹੜੀ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੱਕ ਨਿੰਦਣਯੋਗ ਵਰਤਾਰੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਦਾ ਰਾਖਾ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੜਗ ਭੁਜਾ ਬਣ ਕੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਆਤਮ ਦਾਹ ਜਿਹਾ ਗਿਲਾਨੀ ਭਰਿਆ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ ਕੀ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਹਤਾਸ਼ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਦੀ ਜੋ ਐਮ.ਏ., ਐਮ.ਫਿਲ., ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਵਰਗੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਨਾਲ ਝੋਲੇ ਭਰੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਉਨ੍ਹਾਂ੬ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਥੇ ੧੩-੧੪ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਭਰਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਯੂ ਜੀ ਸੀ ਦੇ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਸਕੇਲ ਕਾਰਨ ਇਕ ਪੱਕੇ ਕਾਲਜ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ੬੦ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ੮੫ ਹਜ਼ਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਤੱਕ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਲੈਕਚਰਾਰ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਨਾਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਦੇ ਐਡਹਾਕ ਤੇ ਕਦੇ ਪਾਰਟ ਟਾਈਮ) ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ੪੫-੫੦ ਹਜ਼ਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਕਿ ੩੦੦੦ ਤੋਂ ੩੫੦੦ ਮਹੀਨੇ ਦਾ। ਉਸੇ ਸੀਟ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ੮੫ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਈਆਂ ਤੇ ਦੂਜੇ ਦੀ ਕੇਵਲ ੩੫੦੦ ਰੁਪਿਆ। ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਵਰਗੇ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣਗੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ। ੩੫੦੦ ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਇਕ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣਾ ਘਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਉਹ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਖਜਾਨੇ ਵਿਚੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੋ ਅਕਸਰ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੋਂ ਪੀ.ਟੀ.ਏ. ਫੰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਤਨਖਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਜੁਲਾਈ ਜਾਂ ਅਗਸਤ ਵਿਚ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਟੈਸਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ-ਫਰਵਰੀ ਵਿਚ ਫਿਰ ਸੱਦਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿਲੇਬਸ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਘਰ ਬਠਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਦੇ ਹੀ ਕੱਚੇ ਅਧਿਆਪਕ (ਪਾਰਟ ਟਾਈਮ) ਬਾਰਾਂ ਮਹੀਨੇ ਬੇਸਿਕ ਤਨਖਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਦੀ ਰਕਮ ੧੪ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਮਹੀਨਾ ਸਰਕਾਰ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਬੱਸ ਨਹੀਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਵੀ ਕਿਤੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਖੁਦ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਇਹ ਗੱਲ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਤੇ ਹੋਰ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਮੰਨਣਯੋਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਸਾਲ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਪਤਾ ਲਗਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਮੱਧਕਾਲ ਦਾ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਫਿਰ ਆਇਆ ਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਲੁੱਟ ਪੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾ ਰਹੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਹਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਕੱਚੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਵੀ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਪੜ ਵੇਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਜਿੰਨੇ ਕੋਈ ਦੇ ਦੇਵੇ ਉਸ ਤੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਨਿੱਜੀ ਕਾਲਜ (ਸਾਰੇ ਨਹੀਂ) ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਕੱਚੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸੌ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਇਆ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਈ ਇੰਟਰਵਿਊ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕ ਵਿਚਾਰੇ ਫਿਰ ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਰੋਜ਼ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲਦੇ ਹਨ। ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਨ ਤਰਕ ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਪੱਕੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪੱਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਕੰਮਚੋਰ ਹਨ? ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾ ਕਾਲ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ? ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਮੰਨ ਵੀ ਲਈਏ ਤਾਂ ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਨਖਾਹ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ? ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਘੱਟ ਹੈ? ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ੪੫੦੦ ਰੁ. ਮਹੀਨਾ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਮੰਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਉਸ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਕਾਰ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਠੇਕੇ ਵਾਲੀ ਨੀਤੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਦਰੁਸਤ ਨਹੀਂ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਚੁਣੀ ਸਰਕਾਰ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਠੇਕੇਦਾਰ !
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਿੱਜ ਹਿੱਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਲੋਕ ਹਿੱਤ। ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਜੋ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਚਲਦੇ ਅਸੀਂ ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਬੇਹਿਸਾਬੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲ ਤੇ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣਾ ਕਿਹੜੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ? ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਭਰਨਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ? ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਕੂਲ ਘੱਟ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀਆਂ ਵੱਧ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਬੀ.ਐਡ. ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਈ ਗੁਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ੧੬੩ ਦੇ ਕਰੀਬ ਬੀ.ਐਡ ਕਾਲਜ ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਬੀ.ਐਡ. ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਰ ਸਾਲ ੩੦ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ੩੮ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਕਾਲਜ ੯੪੫੫ ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ੨੨ ਲਾਅ ਕਾਲਜ ੩੦੪੮ ਵਕੀਲ, ੫੭ ਐਮ. ਬੀ. ਏ. ਤੇ ਬੀ. ਬੀ. ਏ. ਕਾਲਜ ੨੦੦੦ ਬਿਜ਼ਨਸ ਮਾਹਿਰ , ੨੫ ਐਮ. ਸੀ. ਏ. ਕਾਲਜ ੧੮੦੦ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਹਿਰ, ੩੫੫ ਬੀ.ਏ. ਪੱਧਰ ਦੇ ਕਾਲਜ ੪੪੦੦੦ ਕਲਾ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਐਮ.ਏ. ਪੱਧਰ ਦੇ 75 ਕਾਲਜ ੧੬੦੩੨ ਕਲਾ ਵਿਚ ਮਾਸਟਰ ਹਰ ਸਾਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਨਿਪੁੰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਕਾਰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ? ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦਫ਼ਤਰ ਪੰਜਾਬ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ ੨੦੦੮ ਵਿਚ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੧,੪੯,੩੭੪, ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੬੭,੦੬੦, ਬੀ.ਏ. ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੨੧੪੬੫, ਐਮ.ਏ. ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੮੯੮੪, ਡਿਗਰੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ੭੪੦, ਡਿਪਲੋਮਾ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ੪੮੯੯, ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ. ਤਜਰਬੇ ਵਾਲੇ ੨੮੯੫੮, ਡਾਕਟਰ ੩੦੭, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਾਹਿਰ ੧੦੮, ਐਮ.ਐਡ. ਤੇ ਬੀ.ਐਡ. ਪਾਸ ੨੬੩੦੫ ਤੇ ਹੋਰ ੩੦੦੦ ਪੜੇ-ਲਿਖੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਨ। ਨਿੱਜੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਫ਼ਤਰ ਵੀ ਹੁਣ ਕੇਵਲ ਦਿਖਾਵਾ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ ਹੁਣ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਇਥੇ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ੧੯੯੦ ਵਿਚ ਹੁਨਰਮੰਦ ਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਹੁਨਰਮੰਦ ੬੫੯੨੫੦ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ। ੨੦੦੭ 'ਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੪੩੭੬੧੭ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨੫ ਲੱਖ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਖਾਲੀ ਪਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਲਈ ਇਕ ਵੀ ਪੱਕੀ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ!
ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੀ। ਜਦੋਂ ਅੱਕੇ-ਥੱਕੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੀਲਾ-ਵਸੀਲਾ ਕਰਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਤੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਬੈਠੇ ਹਨ ਜੋ ਕਦੇ ਲੁੱਟਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਕੁੱਟਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਈਆਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਲਾਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਓਵਰਲੈਂਡ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਹੈ ਤਾਂ 'ਗ਼ਰੀਬ' ਬਣ ਕੇ ਰਹਿਣ। ਇਹ ਸਲਾਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਣ ਦਾ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇਕ ਬਹਾਨਾ ਹੈ, ਅਸਲੀ ਮਕਸਦ ਤਾਂ ਕੰਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਇਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਦੋਸਤ ਦਾ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਸਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਲੱਗਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਜਿਤਾਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ''ਯਾਰ ਇਥੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਕੁੱਟ ਖਾਈ ਦੀ ਆ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਗੋਰਿਆ ਤੋਂ ਖਾ ਲਵਾਂਗੇਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਵਿਹਲੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਾਂਗੇ।" ਉਸ ਦੀ ਮਜ਼ਾਕ ਦੇ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਹੀ ਗੱਲ ਵਿਚ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਦਰਦ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਇਕ ਹੋਰ ਮਿੱਤਰ ਜੋ ਐਮ.ਸੀ.ਏ. ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਟਲੀ ਗਿਆ। ਇਕ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਸਾਰ ਨਾ ਆਈ ਤਾਂ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਲੱਭੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦਾ ਹੀ ਕੰਮ ਲੱਭ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਫ਼ੋਨ ਵਿਚ ਪਿਛਿਓਂ ਭੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਆਉਣ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਦੇਰ ਨਾ ਲੱਗੀ ਕਿ ਮੇਰਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਹਿਰ ਦੋਸਤ ਉੱਥੇ ਭੇਡਾਂ ਚਾਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਝੂਠੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਹੀ ਠੀਕ ਸਮਝਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ ਦੇ ਕੇ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ।
ਜੇ ਸਾਡੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਅਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਮਿਲਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਡਾਕਟਰ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਹਿਰ, ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਵੀਹ-ਪੱਚੀ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ। ਅਸੀਂ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਉੱਨਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਕੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਸ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ? ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਓਬਾਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੋ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਪਰ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਵਰਗ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਭ ਤੋਂ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ। ਗੁਆਂਢੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਮਾਚਲੀ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ੭੦% ਨੌਕਰੀਆਂ ਹਿਮਾਚਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਨੀਤੀ ਨਹੀਂ। ਇਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਲੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਫਿਰ ਮਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਫਿਰ ਜਾ ਕੇ ੧੦ ਲੱਖ ਰੁਪਇਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ! ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਤੋਂ ਤਾਂ ਇਹ ਹੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹੀਆਂ-ਲਿਖੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਵੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਲ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿਣਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਗਜ਼ੀ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਤੁਰ ਜਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਅਮੀਰ ਸਭਿਅਕ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਤਹਿਸ ਨਹਿਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ੋਂ ਆਏ ਲਾੜਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਸਤਾਈਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਿਥਿਆ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਰੋਜ਼ ਪੜ੍ਹਦੇ-ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ। ਜੋ ਵਿਆਹ 'ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਖਰਚ ਕਰਵਾ ਕੇ ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਲਈ (ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੇ ਤੋਂ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਵੀ ਬੜਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੂਰਨ ਹੈ) ਕਰਵਾਏ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਬੱਚਿਆ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਲੁੱਟ-ਪੁੱਟ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲਾ 'ਮਾਹੀਆ' ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਸੀ ਜਾਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਇਹ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ!
ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਛੇਵਾਂ ਦਰਿਆ ਵੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਭਾਵਨਾ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਤੋੜ-ਭੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਹਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀ ਸੁਲਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੌਕਾ ਆਉਣ 'ਤੇ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਰੋਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਕ ਲਾਵੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਫੁੱਟ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ 'ਤੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸਗੋਂ ਇਸ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਠੋਸ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੁਨੌਤੀਆਂ ਭਰੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਨੇ 'ਹਾਸ਼ਮ ਫਤਿਹ ਨਸੀਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹਿੰਮਤ ਯਾਰ ਬਣਾਈ' ਦੀ ਗੱਲ 'ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ! ਭਾਵੇਂ ਮੱਧਕਾਲ ਵਿਚ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨਾਲ ਲੋਹਾ ਲੈਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਚਾਹੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਖ਼ਾਤਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਹੁਣ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਤੇ ਨਸ਼ੇ ਵਰਗੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ ਅੱਗੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਬੇਵਸ ਹੋਈ ਗੋਡੇ ਟੇਕਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਰੋਜ਼ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਰਖ਼ੀਆਂ ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਡਾਂਗਾਂ ਖਾਂਦੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਆਪ-ਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ''ਵਿਚਾਰੇ।" ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਗਲਤ ਨੀਤੀਆਂ ਨੇ ਅਣਖੀ ਤੋਂ ਵਿਚਾਰੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਮ ਨੂੰ!
ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਨੌਜਵਾਨ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਕੀਤੇ ਵਿਰੋਧ-ਪਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਜਿਸ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਟੀ.ਵੀ. ਉੱਤੇ ਦੇਖਿਆ ਉਸ ਦਾ ਮਨ ਦਹਿਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਲ ਸਪਲਾਈ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵੀ ਟੈਂਕੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਪੈਟਰੌਲ ਪਾ ਕੇ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਣਖ ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਚਲਦਿਆਂ ਵੇਖ ਕੇ ਹਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸ ਭਿਆਨਕ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਰੇਹੜੀ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਤੱਕ ਨਿੰਦਣਯੋਗ ਵਰਤਾਰੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਦਾ ਰਾਖਾ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੜਗ ਭੁਜਾ ਬਣ ਕੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਆਤਮ ਦਾਹ ਜਿਹਾ ਗਿਲਾਨੀ ਭਰਿਆ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ ਕੀ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਹਤਾਸ਼ ਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਦੀ ਜੋ ਐਮ.ਏ., ਐਮ.ਫਿਲ., ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਵਰਗੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਨਾਲ ਝੋਲੇ ਭਰੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਉਨ੍ਹਾਂ੬ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਥੇ ੧੩-੧੪ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੱਕੀ ਭਰਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਯੂ ਜੀ ਸੀ ਦੇ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਸਕੇਲ ਕਾਰਨ ਇਕ ਪੱਕੇ ਕਾਲਜ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ੬੦ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ੮੫ ਹਜ਼ਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਤੱਕ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਲੈਕਚਰਾਰ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਨਾਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਦੇ ਐਡਹਾਕ ਤੇ ਕਦੇ ਪਾਰਟ ਟਾਈਮ) ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਾਲ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ੪੫-੫੦ ਹਜ਼ਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਕਿ ੩੦੦੦ ਤੋਂ ੩੫੦੦ ਮਹੀਨੇ ਦਾ। ਉਸੇ ਸੀਟ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ੮੫ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਈਆਂ ਤੇ ਦੂਜੇ ਦੀ ਕੇਵਲ ੩੫੦੦ ਰੁਪਿਆ। ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਵਰਗੇ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣਗੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ। ੩੫੦੦ ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਇਕ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣਾ ਘਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਇਸ ਤੋਂ ਵਧ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਉਹ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਖਜਾਨੇ ਵਿਚੋਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਹੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੋ ਅਕਸਰ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੋਂ ਪੀ.ਟੀ.ਏ. ਫੰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਤਨਖਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਜੁਲਾਈ ਜਾਂ ਅਗਸਤ ਵਿਚ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਟੈਸਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ-ਫਰਵਰੀ ਵਿਚ ਫਿਰ ਸੱਦਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸਿਲੇਬਸ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਘਰ ਬਠਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਦੇ ਹੀ ਕੱਚੇ ਅਧਿਆਪਕ (ਪਾਰਟ ਟਾਈਮ) ਬਾਰਾਂ ਮਹੀਨੇ ਬੇਸਿਕ ਤਨਖਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਦੀ ਰਕਮ ੧੪ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਮਹੀਨਾ ਸਰਕਾਰ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਬੱਸ ਨਹੀਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਵੀ ਕਿਤੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਖੁਦ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਕਾਲਜ ਅਧਿਆਪਕ ਇਹ ਗੱਲ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗੈਸਟ ਫੈਕਲਟੀ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਤਜਰਬਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਤੇ ਹੋਰ ਅਦਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਮੰਨਣਯੋਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੰਜ-ਸੱਤ ਸਾਲ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਪਤਾ ਲਗਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਮੱਧਕਾਲ ਦਾ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਫਿਰ ਆਇਆ ਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਲੁੱਟ ਪੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾ ਰਹੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਹਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਕੱਚੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਜੋ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਲਈ ਵੀ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਪੜ ਵੇਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਜਿੰਨੇ ਕੋਈ ਦੇ ਦੇਵੇ ਉਸ ਤੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਨਿੱਜੀ ਕਾਲਜ (ਸਾਰੇ ਨਹੀਂ) ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਕੱਚੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸੌ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਇਆ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਕੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਕਈ ਵਾਰ ਕੋਈ ਇੰਟਰਵਿਊ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਲੋਕ ਵਿਚਾਰੇ ਫਿਰ ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਰੋਜ਼ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲਦੇ ਹਨ। ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਨ ਤਰਕ ਸੰਗਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਪੱਕੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ। ਤਾਂ ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪੱਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਕੰਮਚੋਰ ਹਨ? ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾ ਕਾਲ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ? ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਨ ਮੰਨ ਵੀ ਲਈਏ ਤਾਂ ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਨਖਾਹ ਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ? ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਘੱਟ ਹੈ? ਠੇਕੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ੪੫੦੦ ਰੁ. ਮਹੀਨਾ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਜਿਥੋਂ ਤੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਮੰਦੀ ਹਾਲਤ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਉਸ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਰਕਾਰ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਠੇਕੇ ਵਾਲੀ ਨੀਤੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਦਰੁਸਤ ਨਹੀਂ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਚੁਣੀ ਸਰਕਾਰ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਠੇਕੇਦਾਰ !
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਦਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਿੱਜੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਿੱਜ ਹਿੱਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਲੋਕ ਹਿੱਤ। ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਜੋ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਚਲਦੇ ਅਸੀਂ ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਬੇਹਿਸਾਬੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲ ਤੇ ਕਾਲਜ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣਾ ਕਿਹੜੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ? ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜੇਬਾਂ ਭਰਨਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ? ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਕੂਲ ਘੱਟ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀਆਂ ਵੱਧ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਬੀ.ਐਡ. ਕਾਲਜਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਈ ਗੁਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ੧੬੩ ਦੇ ਕਰੀਬ ਬੀ.ਐਡ ਕਾਲਜ ਹਰ ਸਾਲ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਬੀ.ਐਡ. ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਰ ਸਾਲ ੩੦ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ੩੮ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਕਾਲਜ ੯੪੫੫ ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ੨੨ ਲਾਅ ਕਾਲਜ ੩੦੪੮ ਵਕੀਲ, ੫੭ ਐਮ. ਬੀ. ਏ. ਤੇ ਬੀ. ਬੀ. ਏ. ਕਾਲਜ ੨੦੦੦ ਬਿਜ਼ਨਸ ਮਾਹਿਰ , ੨੫ ਐਮ. ਸੀ. ਏ. ਕਾਲਜ ੧੮੦੦ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਹਿਰ, ੩੫੫ ਬੀ.ਏ. ਪੱਧਰ ਦੇ ਕਾਲਜ ੪੪੦੦੦ ਕਲਾ ਵਿਚ ਨਿਪੁੰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਐਮ.ਏ. ਪੱਧਰ ਦੇ 75 ਕਾਲਜ ੧੬੦੩੨ ਕਲਾ ਵਿਚ ਮਾਸਟਰ ਹਰ ਸਾਲ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿੰਨੇ ਨਿਪੁੰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਸਰਕਾਰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ? ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦਫ਼ਤਰ ਪੰਜਾਬ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਲ ੨੦੦੮ ਵਿਚ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੧,੪੯,੩੭੪, ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੬੭,੦੬੦, ਬੀ.ਏ. ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੨੧੪੬੫, ਐਮ.ਏ. ਪਾਸ ਫ੍ਰੈਸ਼ਰਜ ੮੯੮੪, ਡਿਗਰੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ੭੪੦, ਡਿਪਲੋਮਾ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ੪੮੯੯, ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ. ਤਜਰਬੇ ਵਾਲੇ ੨੮੯੫੮, ਡਾਕਟਰ ੩੦੭, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਾਹਿਰ ੧੦੮, ਐਮ.ਐਡ. ਤੇ ਬੀ.ਐਡ. ਪਾਸ ੨੬੩੦੫ ਤੇ ਹੋਰ ੩੦੦੦ ਪੜੇ-ਲਿਖੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਨ। ਨਿੱਜੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਫ਼ਤਰ ਵੀ ਹੁਣ ਕੇਵਲ ਦਿਖਾਵਾ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ ਹੁਣ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਇਥੇ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ੧੯੯੦ ਵਿਚ ਹੁਨਰਮੰਦ ਤੇ ਗ਼ੈਰ-ਹੁਨਰਮੰਦ ੬੫੯੨੫੦ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ। ੨੦੦੭ 'ਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੪੩੭੬੧੭ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ੨੫ ਲੱਖ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਖਾਲੀ ਪਈਆਂ ਹਨ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਲਈ ਇਕ ਵੀ ਪੱਕੀ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ!
ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦਿਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੀ। ਜਦੋਂ ਅੱਕੇ-ਥੱਕੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੀਲਾ-ਵਸੀਲਾ ਕਰਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਤੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਬੈਠੇ ਹਨ ਜੋ ਕਦੇ ਲੁੱਟਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਦੇ ਕੁੱਟਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਈਆਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਲਾਸ਼ਾਂ ਜਾਂ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਸ ਆ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਪੁਲਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਓਵਰਲੈਂਡ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਹੈ ਤਾਂ 'ਗ਼ਰੀਬ' ਬਣ ਕੇ ਰਹਿਣ। ਇਹ ਸਲਾਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਣ ਦਾ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਇਕ ਬਹਾਨਾ ਹੈ, ਅਸਲੀ ਮਕਸਦ ਤਾਂ ਕੰਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਇਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਈ.ਟੀ.ਟੀ. ਦੋਸਤ ਦਾ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਸਤੇ ਵੀਜ਼ਾ ਲੱਗਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਜਿਤਾਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ''ਯਾਰ ਇਥੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਕੁੱਟ ਖਾਈ ਦੀ ਆ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਗੋਰਿਆ ਤੋਂ ਖਾ ਲਵਾਂਗੇਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਵਿਹਲੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਾਂਗੇ।" ਉਸ ਦੀ ਮਜ਼ਾਕ ਦੇ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਹੀ ਗੱਲ ਵਿਚ ਵੀ ਡੂੰਘਾ ਦਰਦ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਇਕ ਹੋਰ ਮਿੱਤਰ ਜੋ ਐਮ.ਸੀ.ਏ. ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਟਲੀ ਗਿਆ। ਇਕ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਸਾਰ ਨਾ ਆਈ ਤਾਂ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਲੱਭੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਦਾ ਹੀ ਕੰਮ ਲੱਭ ਪਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਫ਼ੋਨ ਵਿਚ ਪਿਛਿਓਂ ਭੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਆਉਣ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਦੇਰ ਨਾ ਲੱਗੀ ਕਿ ਮੇਰਾ ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਹਿਰ ਦੋਸਤ ਉੱਥੇ ਭੇਡਾਂ ਚਾਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਝੂਠੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ ਹੀ ਠੀਕ ਸਮਝਿਆ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਬਾਰਕਬਾਦ ਦੇ ਕੇ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ।
ਜੇ ਸਾਡੇ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਅਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਮਿਲਦਾ ਵੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਕ ਡਾਕਟਰ, ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਮਾਹਿਰ, ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਲਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਵੀਹ-ਪੱਚੀ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ। ਅਸੀਂ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਉੱਨਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਕੀ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਸ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਕੋਈ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ? ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਓਬਾਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ਜੋ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਪਰ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਵਰਗ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸਭ ਤੋਂ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ। ਗੁਆਂਢੀ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਮਾਚਲੀ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ੭੦% ਨੌਕਰੀਆਂ ਹਿਮਾਚਲ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਨੀਤੀ ਨਹੀਂ। ਇਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਲੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਫਿਰ ਮਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਫਿਰ ਜਾ ਕੇ ੧੦ ਲੱਖ ਰੁਪਇਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ! ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਵਤੀਰੇ ਤੋਂ ਤਾਂ ਇਹ ਹੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹੀਆਂ-ਲਿਖੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਵੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਲ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਆਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿਣਾ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਕਾਗਜ਼ੀ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਤੁਰ ਜਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਅਮੀਰ ਸਭਿਅਕ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਤਹਿਸ ਨਹਿਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ੋਂ ਆਏ ਲਾੜਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਸਤਾਈਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਦੀ ਵਿਥਿਆ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਰੋਜ਼ ਪੜ੍ਹਦੇ-ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ। ਜੋ ਵਿਆਹ 'ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਖਰਚ ਕਰਵਾ ਕੇ ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਲਈ (ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਕੱਚੇ ਤੋਂ ਪੱਕੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਵੀ ਬੜਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੂਰਨ ਹੈ) ਕਰਵਾਏ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਬੱਚਿਆ ਦੀ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਲੁੱਟ-ਪੁੱਟ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲਾ 'ਮਾਹੀਆ' ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਸੀ ਜਾਂ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਇਹ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ!
ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਛੇਵਾਂ ਦਰਿਆ ਵੀ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਭਾਵਨਾ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਂਵਾਂ ਤੇ ਤੋੜ-ਭੰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਹਲੇ ਨੌਜਵਾਨ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀ ਸੁਲਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੌਕਾ ਆਉਣ 'ਤੇ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਰੋਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਇਕ ਲਾਵੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਫੁੱਟ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ 'ਤੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸਗੋਂ ਇਸ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਠੋਸ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਿਸੇ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੁਨੌਤੀਆਂ ਭਰੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹਰ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਬਦਾਲੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
Subscribe to:
Posts (Atom)